Skróty i symbole objaśniono tutaj.

Homofony

Uwaga: formy kończące się w pisowni na -ę wymawiane są najczęściej tak, jakby kończyły się na -e. Stąd w parach wyrazów typu mierze – mierzę mamy do czynienia z częściową homofonią.

borze – boże
Stworzenie boże w borze. Zob. homonimy.

bódź – budź

bóg – Bug – buk

1. bóg – istota nadprzyrodzona.
2. Bug – rzeka, dopływ Wisły.
3. buk – drzewo, Fagus.

bród – brud

bud – but

burz – busz

Chańcza – Hańcza

1. Chańcza – miejscowość i jezioro w okolicach Staszowa, na płd.-wsch. od Kielc.
2. Hańcza – miejscowość, jezioro i rzeka na płn. od Suwałk.

chart – hart

1. chart, D lp charta – pies myśliwski.
2. hart, D lp hartu – wytrzymałość, odporność na przeciwności.

chełm – hełm
Chodził w hełmie po Chełmie.

1. Chełm – miasto we wsch. części kraju; w staropolskim chełm – wzgórze.
2. hełm – ochronne nakrycie głowy.

choć – chodź
Więc spadłeś, choć mówiłem ci, „chodź ostrożnie po tym dachu”.

1. choć – spójnik łączący lub partykuła uwydatniająca.
2. chodź – 2 lp trybu rozkaz. od chodzić – częstotliwy odpowiednik iść – przenosić się z miejsca na miejsce krocząc.

chorzy – hoży

chów – huf

cieli się – cięli się

1. cieli się – 3 lp cz. ter. od cielić się – rodzić młode (o krowie).
2. cięli się – 3 lm cz. przesz. od ciąć się – kłócić się z kimś, bić się na szable, gryźć się.

cisie – ci się

czół – czuł
Czuł, że pot spływał im z czół.

1. czół – D lm od czoło – część głowy pomiędzy skrońmi, część twarzy powyżej oczu.
2. czuł – 3 lp m cz. przesz. od czuć – doznawać wrażeń zmysłowych.

darz – dasz

1. darz – 2 lp tr. rozk. od darzyć – obdarowywać.
2. dasz – 2 lp cz. przyszł. od dać – przekazać, użyczyć.

dog – dok

dorzynać – dożynać

dób – dup

1. dób – D lm od doba – okres czasu równy 24 godzinom.
2. dup – D lm od dupa – pośladki, tyłek (wulgarnie).

dróg – druk
Zob. droga.

dusze – duszę

gadki – gatki

gniewam się – gnie wam się

gnieść – gnieźdź

Gomółka – Gomułka

górami – gurami

grad – grat

grób – grup
Grób kilku grup powstańców.

instruktarz – instruktaż

1. instruktarz – książka z instrukcjami, zbiór instrukcji (dziś wyraz rzadki, właściwie już przestarzały).
2. instruktaż – udzielenie instrukcji.

Jerzy – jeży
Jerzy hodował kilka jeży.

jerzyk – jeżyk

1. jerzyk – gatunek i rodzaj ptaka, Micropus.
2. Jerzyk – zdrobnienie od Jerzy.
3. jeżyk – zdrobn. od jeż (zob.).

jesz – jeż
Co jeż, co jesz?

1. jesz – 2 lp cz. ter. od jeść – spożywać pokarm.
2. jeż – ssak z rzędu owadożernych, Erinaceus.

jeść – jeźdź

Kafka – kawka
Zob. homonimy.

karz – kasz – każ
Zmieszał różne rodzaje kasz, lecz go za to nie karz, każ mu to posprzątać. Zob. homonimy: karze.

1. karz – 2 lp tr. rozk. od karać – wymierzać karę.
2. kasz – D lm rzecz. ż kasza – oczyszczone ziarna zboża.
3. każ – 2 lp tr. rozk. od kazać – wydać polecenie.

kąt – kont
Wrzucił w kąt wyciągi ze swych kont.

1. kąt – część płaszczyzny zawarta między dwoma półprostymi wychodzącymi z jednego punktu; przestrzeń ograniczona dwiema ścianami; miejsce, gdzie ktoś mieszka.
2. kont – D lm rzecz. n konto – rachunek bankowy.

kob – kop

kod – kot – Kott

1. kod – system umownych sygnałów.
2. kot – zob. homonimy
3. Kott – nazwisko.

kog – kok

korz – kosz

kój – kuj

1. kój – 2 lp tr. rozk. od koić – uśmierzać (ból), wpływać łagodząco.
2. kuj – 2 lp tr. rozk. od kuć – nadawać wyrobowi z metalu pożądany kształt, uderzając go młotem; ozdabiać metalem; mocować koniowi podkowy; rąbać skałę; stukać rytmicznie; uczyć się na pamięć – zob. paronimy: kłuć

kórz – kurz – kusz
Zob. kurz.

1. kórz – 2 lp tr. rozk. od korzyć.
2. kurz – 2 lp tr. rozk. od kurzyć.
3. kusz – D lm rzecz. ż kusza.

kred – kret
Zob. kreta.

1. kred – D lm od kreda – miękka węglanowa skała osadowa lub produkt z niej otrzymywany.
2. kret – żyjący w glebie ssak owadożerny, Talpa europaea.

krzyk – kszyk

kubka – kupka

kulig – kulik

1. kulig – przejażdżka większą ilością sań.
2. kulik – ptak z rodziny siewek, Numenius.

kurz – kusz

kurze – kurzę
Zob. homonimy.

lekarz – lekaż

1. lekarz – osoba, która leczy ludzi lub zwierzęta.
2. lekaż – ubytek, wyciek płynnego towaru w czasie transportu (wyraz b. rzadki, z fr. laicage, ang. leakage, odnotowuje go „Wielki słownik ortograficzno-fleksyjny”, Jerzy Podracki, Bertelsmann Media, Warszawa 2001).

lód – lud – lut

ład – łat

łaś – łaź

łoże – łożę

mag – mak
Ten mag uprawia mak.

1. mak – roślina z rodzina makowatych, Papaver; także jej jadalne nasiona.
2. mag – czarodziej, czarnoksiężnik; mędrzec ze Wschodu.

marz – masz – maż

marzę – mażę

masarz – masaż
Masarz zrobił masaż.

1. masarz – pracownik zatrudniony przy wyrobie wędlin.
2. masaż – rozcieranie, oklepywanie lub ugniatanie ciała stosowane jako zabieg leczniczy lub kosmetyczny.

miał – miau
Zob. homonimy.

mieć – miedź
Warto mieć miedź. Zob. homonimy.

1. mieć – czas. ndk; posiadać (obok innych znaczeń).
2. miedź – rzecz. ż; czerwonawy metal, pierwiastek o l. at. 29.

mierze – mierzę

misie – mi się
Wydaje mi się, że misie są w misie. Zob. homonimy.

morze – może
Może on może wyjechać nad morze. Zob. mór.

1. morze – wielki akwen wodny; także forma od mora i od mór, zob. homonimy
2. może – 3 lp cz. ter. od móc lub partykuła, zob. homonimy

mór – mur
Mór nie dostanie się za mur.

1. mór – śmiertelna choroba, dżuma.
2. mur – ściana, ogrodzenie z cegieł lub kamieni.

Taką samą wymowę ma też nazwisko Moore.

musie – mu się

nierób – nie rób
Mówisz tylko: „nie robię”, nierobie! Zob. rób (niżej)

1. nierób – rzecz. m-os. lub m-żyw., W lp nierobie – leń, człowiek stroniący od pracy.
2. nie rób – 2 lp tr. rozk.; 1 lp cz. ter. nie robię.

ód – ud

pod – pot
Zob. potem.

1. pod – przyimek łączący się z rzeczownikiem w narzędniku lub w bierniku.
2. pot – rzecz. m-nżyw., wydzielina gruczołów potowych.

podkówka – podkuwka

1. podkówka – zdrobn. od podkowa; okucie chroniące obcas; portmonetka w kształcie podkowy.
2. podkuwka – dolne okucie sań.

potrzeb – potrzep

1. potrzeb – D lm od potrzeba (zob. homonimy).
2. potrzep – 2 lp tr. rozk. od potrzepać – usunąć pył z wielu rzeczy trzepiąc je po kolei lub przez jakiś czas.

powieść – powieźć
Zob. homonimy: powieść.

1. powieść, powiedzie, powiódł – poprowadzić; przesunąć po czymś ręką.
2. powieźć, powiezie, powiózł – pojechać, udać się gdzieś wioząc kogoś.

półki – pułki

Prószyński – Pruszyński

rad – rat (→ rad)

ras – raz

rąb – romb

remis – remiz

rób – rup
Zob. homogramy: rupia.

1. rób – 2 lp tr. rozk. od robić.
2. rup (D lp rupia) – regionalne określenie zużytego przedmiotu, grata.

ród – rud – Rut (→ rodu), także root

róż, rusz, (Moulin) Rouge, Róż (prawy dopływ Narwi), Ruż (lewy dopływ Narwi).

ryb – ryp

1. ryb – D lm od ryba.
2. ryp – 2 lp tr. rozk. od rypać – uderzać, walić (często w znaczeniu „spółkować”).

rządny – żądny

rznę – żnę
Zob. paronimy: nowożeńcy, homonimy: wyżąć.

1. rznę, rznąć, dziś raczej rżnę, rżnąć – ciąć, zarzynać.
2. żnę, żąć, ścinać trawę, zboże itp. sierpem lub kosą.

rzyć – żyć – żydź

1. rzyć – rzecz. ż; tyłek, dupa.
2. żyć – czas. ndk; egzystować.
3. żydź – 2 lp tr. rozk. od żydzić.

sag – sak

sądy – sondy

sieć – siedź
Jak wpadłeś w sieć, to w niej siedź.

1. sieć – rzecz. ż; narzędzie do łapania ryb, ptaków itd.
2. siedź – 2 lp tr. rozk. od siedzieć.

skub – skup
Zob. homonimy: skup.

1. skub – 2 lp tr. rozk. od skubać – wyrywać po kawałku, szarpać coś lekko chwytając.
2. skup – 2 lp tr. rozk. od skupić – zebrać w jednym miejscu, skoncentrować.

smog – smok
Zob. smoczek.

1. smog – mgła unosząca cząsteczki dymu i spalin w wielkich miastach.
2. smok – jaszczurka z rodziny agam, Draco; w baśniach: mityczny gad latający, zionący ogniem.

sów – suw – SUV

spać – spadź

spierz – spiesz (→ spieszyć)

stóg – stuk

1. stóg – duży, stożkowaty stos siana, słomy, zboża.
2. stuk – odgłos powstający przy uderzaniu twardymi przedmiotami.

stóp – stup

stróżka – strużka

1. stróżka – kobieta stróż.
2. strużka – mała struga.

szlag – szlak

śnieć – śniedź

1. śnieć – rzecz. ż; Tilletia, grzyb z grupy podstawczaków, pasożyt roślin; choroba wywoływana przez ten grzyb.
2. śniedź – rzecz. ż; jasnozielona warstwa zasadowych węglanów na przedmiotach z miedzi i brązu, patyna.

tag – tak (→ tak)

także – tak że

1. także – też, oraz, i.
2. tak że – więc, zatem.

tfuj – twój

traf – traw (→ traf)

trój – truj (→ trój)

truć – trudź

tusz – tuż (→ tusz)

wad – wat – VAT – watt

warz – wasz – waż

1. warz – 2 lp tr. rozk. od warzyć – gotować, utrzymywać w stanie wrzenia; powodować usychanie roślin (np. o mrozie).
2. wasz – zaimek dzierżawczy 2 lm.
3. waż – 2 lp tr. rozk. od ważyć – mierzyć ciężar; mieć ciężar; rozpatrywać, rozważać (np. decyzję).

was – waz

wczasach – w czasach

wgłąb – w głąb

1. wgłąb (się) – 2 lp tr. rozk. od wgłębić się.
2. w głąb – w dół, w dal, głęboko.

wic – widz

wiec – wiedz

1. wiec – rzecz. m-nżyw., zgromadzenie ludności w celu przedyskutowania aktualnych wydarzeń politycznych czy społecznych lub zamanifestowania swojej postawy wobec nich.
2. wiedz – 2 lp tr. rozk. od wiedzieć – być czegoś świadomym.

wiec – wiedz

wierz – wiesz

1. wierz – 2 lp tr. rozk. od wierzyć – przyjmować coś za prawdę.
2. wiesz – 2 lp cz. ter. od wiedzieć – być czegoś świadomym.

wierz – wiesz – wież

wierzy – wieży

wieść – wieźć

1. wieść, wiodę, wiedziesz – prowadzić; także wieść – wiadomość.
2. wieźć, wiozę, wieziesz – transportować.

wilg – wilk

wlot – w lot

wole – wolę (→ wole, woli)

wróg – w róg

wrzód – wrzut

wydrze – wydrzę

zawieść – zawieźć

zwierz – zwiesz (→ zwierz)

Ciąg dalszy – Continuation

2021-02-15