Wersja z 2010-08-03
Grzegorz Jagodziński
Wstęp do typologii syntaktycznej
1 – 2 – 3 – 4 – 5
Poniżej zebrane tabele stanowią uzupełnienie i ilustrację podziału typów syntaktycznych omówionych w artykule poświęconym typologii języków.
| TM |
B |
S |
A |
P |
G |
nr |
| intranzytywno-ergatywno-akuzatywne |
| T1 |
a |
bas |
sub |
erg |
acc |
gen |
1 |
| b |
sub |
sub |
erg |
acc |
gen |
2 |
| c |
erg |
sub |
erg |
acc |
gen |
3 |
| b |
acc |
sub |
erg |
acc |
gen |
4 |
| genetywno-ergatywno-akuzatywne |
| T2 |
a |
bas |
gen |
erg |
acc |
gen |
7 |
| b |
erg |
gen |
erg |
acc |
gen |
17 |
| c |
acc |
gen |
erg |
acc |
gen |
20 |
| intranzytywno-genetywno-akuzatywne |
| T3 |
a |
bas |
sub |
gen |
acc |
gen |
8 |
| b |
sub |
sub |
gen |
acc |
gen |
14 |
| c |
acc |
sub |
gen |
acc |
gen |
21 |
| intranzytywno-ergatywno-genetywne |
| T4 |
a |
bas |
sub |
erg |
gen |
gen |
9 |
| b |
sub |
sub |
erg |
gen |
gen |
15 |
| c |
erg |
sub |
erg |
gen |
gen |
18 |
| nominatywno-akuzatywne |
| 1 |
a |
bas |
nom |
nom |
acc |
gen |
5 |
| b |
nom |
nom |
nom |
acc |
gen |
10 |
| c |
acc |
nom |
nom |
acc |
gen |
19 |
| ergatywno-absolutywne |
| 2 |
a |
bas |
abs |
erg |
abs |
gen |
6 |
| b |
abs |
abs |
erg |
abs |
gen |
11 |
| c |
erg |
abs |
erg |
abs |
gen |
16 |
| nominatywno-genetywne |
| 3 |
a |
bas |
nom |
nom |
gen |
gen |
22 |
| b |
nom |
nom |
nom |
gen |
gen |
24 |
| genetywno-absolutywne |
| 4 |
a |
bas |
abs |
gen |
abs |
gen |
23 |
| b |
abs |
abs |
gen |
abs |
gen |
25 |
| genetywno-akuzatywne |
| 5 |
a |
bas |
gen |
gen |
acc |
gen |
12 |
| b |
acc |
gen |
gen |
acc |
gen |
26 |
| ergatywno-genetywne |
| 6 |
a |
bas |
gen |
erg |
gen |
gen |
13 |
| b |
erg |
gen |
erg |
gen |
gen |
27 |
| aktywno-nieaktywne |
| A1 |
a |
bas |
— |
act |
ina |
gen |
5/6 |
| b |
act |
— |
act |
ina |
gen |
10/16 |
| c |
ina |
— |
act |
ina |
gen |
11/19 |
| genetywno-nieaktywne |
| A2 |
a |
bas |
— |
gen |
ina |
gen |
12/23 |
| b |
ina |
— |
gen |
ina |
gen |
25/26 |
| aktywno-genetywne |
| A3 |
a |
bas |
— |
act |
gen |
gen |
13/22 |
| b |
act |
— |
act |
gen |
gen |
24/27 |
TM oznacza numer w klasyfikacji Milewskiego, T z cyfrą oznacza języki trójdzielne, A – języki aktywne. Pogrubienie i pochylenie zastosowano dla synkretyzmów.
Oznaczenia form:
- B – forma bazowa (słownikowa),
- S – podmiot zdania nieprzechodniego,
- A – agens,
- P – pacjens,
- G – przydawka rzeczownikowa.
Oznaczenia przypadków:
- bas – przypadek bazowy, basalis (rola B),
- sub – przypadek podmiotu, subjectivus (rola S, ewentualnie także B),
- nom – mianownik, nominativus (rola S i A, ewentualnie też B),
- abs – absolutivus (rola S i P, ewentualnie też B),
- erg – ergativus (rola A, ewentualnie także B),
- acc – biernik, accusativus (rola P, ewentualnie także B),
- gen – dopełniacz, genetivus (rola G, ewentualnie też którakolwiek z S, A, P),
- act – przypadek aktywny, activus,
- ina – przypadek nieaktywny, inactivus.
A oto wyszczególnione typy języków zebrane w tabeli uwidaczniającej synkretyzmy:
| |
trójdzielne |
akuzatywne |
ergatywne |
aktywne |
| · |
S = A |
S = P |
Sa = A, Sp = P |
| · |
S = G |
A = G |
P = G |
· |
A = G |
P = G |
· |
A = G |
P = G |
· |
A = G |
P = G |
| · |
1 |
7 |
8 |
9 |
5 |
12 |
22 |
6 |
23 |
13 |
5/6 |
12/23 |
13/22 |
| B = A |
3 |
17 |
— |
18 |
10 |
— |
24 |
16 |
— |
27 |
10/16 |
— |
24/27 |
| B = S |
2 |
— |
14 |
15 |
11 |
25 |
— |
— |
— |
— |
| B = P |
4 |
20 |
21 |
— |
19 |
26 |
— |
11/19 |
25/26 |
— |
| TM |
T1 |
T2 |
T3 |
T4 |
1 |
5 |
3 |
2 |
4 |
6 |
A1 |
A2 |
A3 |
Poziome kreski umieszczono w tych komórkach tabeli, w których nie byłyby spełnione założenia wstępne. Kropki oznaczają brak synkretyzmu.
34 powyższe typy języków można także przedstawić przy pomocy kolorowych schematów:
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
trójdzielne |
| T1 |
|
|
|
|
|
1 |
2 |
3 |
4 |
| T2 |
|
|
|
|
7 |
17 |
20 |
| T3 |
|
|
|
|
8 |
14 |
21 |
| T4 |
|
|
|
|
9 |
15 |
18 |
|
akuzatywne |
| 1 |
|
|
|
|
5 |
10 |
19 |
| 3 |
|
|
|
22 |
24 |
| 5 |
|
|
|
12 |
26 |
|
ergatywne |
| 2 |
|
|
|
|
6 |
16 |
11 |
| 4 |
|
|
|
23 |
25 |
| 6 |
|
|
|
13 |
27 |
|
aktywne |
| A1 |
|
|
|
|
5/6 |
10/16 |
11/19 |
| A2 |
|
|
|
12/23 |
25/26 |
| A3 |
|
|
|
13/22 |
24/27 |
| |
bas |
|
|
sub |
|
|
erg
nom
act |
|
|
acc
abs
ina |
|
|
gen |
|
Znacznie bardziej rozbudowaną klasyfikację języków (457 typów!), uwzględniającą także sposoby wyrażania dwóch dopełnień w zdaniach z czasownikiem dać (i czasownikami o podobnej składni), przedstawiono w poprzedniej części. Zamieszczona tam tabela generowana jest przez kod języka JavaScript, którego obsługa musi być włączona w przeglądarce, aby strona była czytelna. Komunikat o długim czasie działania kodu należy zignorować.
