Wersja z 2023-12-06

Słownik nazw wyższych taksonów

Podział istot żywych na 5 królestw

W podręcznikach wydawanych u nas jeszcze w latach siedemdziesiątych XX wieku pisano, że „od czasów Linneusza istnieje słuszny i usprawiedliwiony podział żywych organizmów na rośliny i zwierzęta”.

Nie upłynęło jednak wiele czasu, a okazało się, że podział na te dwa królestwa nie jest już ani słuszny, ani usprawiedliwiony. Powszechne stały się wreszcie (znacznie słuszniejsze i bardziej usprawiedliwione) koncepcje, by z podziału na rośliny i zwierzęta całkowicie wyłączyć organizmy prokariotyczne (bakterie i sinice). Zamiast podziału na rośliny (Phyta, Vegetabilia, Plantae) i zwierzęta (Zoa, Animalia) pojawił się więc podział na Pro­karyota i Eu­karyota¹. Podział taki długo torował sobie drogę szczególnie do świadomości wyjątkowo konserwatywnych polskich biologów, przecież na świecie został wprowadzony już w pracy Chattona z roku 1925.

Początkowo podział na rośliny i zwierzęta nie zniknął jednak całkiem. Został tylko ograniczony do eukariontów, jednak i wśród prokariontów wciąż oddzielano ściśle samożywne sinice od (w zasadzie) cudzożywnych bakterii. W ten sposób nowy podział krzyżował się ze starym.

To wszystko nie oznaczało jeszcze końca zmian w klasyfikacji. Już co najmniej w roku 1960 (Chadefaud & Emberger) zauważono, że grzyby, tradycyjnie zaliczane do roślin, nie mają tak naprawdę z roślinami wiele wspólnego. Są przecież cudzożywne jak zwierzęta, a choć ich komórki mają ściany, to (zasadniczo) jednak o całkiem innym składzie niż ściany komórek roślinnych. W końcu uznano, że podział Eu­karyota na rośliny i zwierzęta jest głęboko nieadekwatny do ścieżek ich rozwoju ewolucyjnego, i podniesiono grzyby (Fungi, Mycetes, Mycota) do rangi osobnego królestwa, równoważnego roślinom i zwierzętom (Leedale, 1974). Miejsce podziału binarnego eukariontów zajął więc trójpodział².

Zaczęto sobie też, i to nawet wcześniej, z wolna uświadamiać, że wszelkie podziały oparte na sposobie odżywiania i stopniu ruchliwości mają charakter sztuczny i nie oddają pokrewieństwa organizmów. Przecież na przykład nie wszystkie zwierzęta są wolno żyjące i nie wszystkie wykazują holozoiczny sposób odżywiania się. Wiele gatunków jest osiadłych, a część pasożytów odżywia się podobnie jak grzyby – wchłaniając związki organiczne całą powierzchnią ciała ze środowiska. Podobnie bardzo zawodnym kryterium przynależności do roślin jest samożywność. Już nawet pomijając kwestię grzybów, których dziś nikt z roślinami nie łączy, istnieje bardzo wiele gatunków apo­chlorotycznych (wtórnie bezzieleniowych) – czyli takich, które utraciły chlorofil i przerzuciły się na cudzożywny tryb zdobywania pokarmu. Wiele autotroficznych jednokomórkowców jest także zdolnych przejść na heterotrofizm, jeśli sprzyjają temu warunki. Zmiany takie mogą czasami stać się trwałe, i w rezultacie opisywane są blisko spokrewnione gatunki, z których jeden jest samożywny, a drugi (trwale) cudzożywny. Wypadki takie zdarzają się nawet wśród roślin kwiatowych – do form bezzieleniowych należą zaraza (Orobanche), łuskiewnik (Lathraea) czy kanianka (Cuscuta).

Już dawno temu podejrzewano, że chloroplasty – organelle odpowiedzialne za proces fotosyntezy – były kiedyś osobnymi organizmami, które weszły w wewnątrzkomórkową symbiozę (endosymbiozę) z jakimś cudzożywnym jednokomórkowcem, i z czasem zatraciły zdolność do samodzielnego życia. Przemawiał za tym m.in. fakt, że plastydy, podobnie jak inne autonomiczne organelle – mitochondria – odpowiedzialne za zdolność oddychania tlenowego, nie powstają one nigdy de novo, ale zawsze przez podział wcześniej istniejących plastydów. Poza tym plastydy (i mitochondria) mają własny DNA, niezależny od jądrowego. Podejrzenia takie potwierdziło stwierdzenie odrębności struktury rybosomów obecnych w plastydach i mitochondriach, które nie są takie jak inne rybosomy komórek eukariotycznych, są za to zbudowane tak, jak rybosomy bakterii. Dalsze badania w pełni potwierdziły hipotezę endosymbiozy, i dziś w zasadzie jest już ona przyjmowana powszechnie.

Powstaje jednak pytanie: jeśli możliwe było wniknięcie prokarionta do komórki eukarionta, to czy proces taki zaszedł w ewolucji tylko raz? A może endosymbioza miała miejsce wielokrotnie? Jeśli na pytanie to odpowiemy twierdząco, wówczas okaże się, że organizmy eukariotyczne mogły w swojej ewolucji wielokrotnie zmieniać sposób odżywiania, bądź to wchodząc w symbiozę z autotroficznymi prokariontami, bądź też tracąc chloroplasty i przechodząc to trybu życia właściwego grzybom czy zwierzętom. Zatem sposób odżywiania nie może być podstawą podziału organizmów na najwyższe jednostki systematyczne – królestwa. Klasyfikacja organizmów samożywnych w oparciu o zawarte w nich barwniki fotosyntetyczne jest natomiast ryzykowna – tym sposobem klasyfikujemy bowiem raczej chloroplasty niż całe organizmy. Między innymi z tego powodu prokariotyczne sinice (Cyano­bacteria, Cyano­phyta) zdecydowanie oddzielono od eukariotycznych krasnorostów (Rhodo­phyta), choć obie grupy łączy duże podobieństwo zarówno składu barwników, jak i produkty fotosyntezy. Z chwilą wprowadzenia podziału na Pro­karyota i Eu­karyota sinice usunięto nawet ze sztucznej grupy glonów, choć ekolodzy najczęściej rozpatrują je łącznie. Gdy zaś zwyciężył pogląd, że sposób odżywiania nie powinien być kryterium podziału organizmów, sinice (i pro­chlorofity) przestano przeciwstawiać bakteriom, a nawet włączono je do tej grupy organizmów, przy okazji zmieniając ich nazwę na cyjanobakterie. Tym samym ostatecznie zakończył się etap binarnego, roślinno-zwierzęcego postrzegania prokariontów.

Rzekomy „słuszny i usprawiedliwiony” podział na rośliny i zwierzęta okazał się więc całkowicie bezzasadny. Nawet po wydzieleniu prokariotycznych bakterii (tworzących królestwo zwane czasem Monera lub Mychota) trzeba jeszcze było z roślin usunąć i wyodrębnić grzyby, co zwiększyło ilość królestw do czterech. Na usunięciu grzybów z roślin się jednak nie skończyło. Otóż już w XIX wieku Haeckel zaproponował (1866), by organizmy o prostej, jednokomórkowej budowie wyłączyć w osobne królestwo. Chodziło bowiem przede wszystkim o to, że nie sposób oddzielić od siebie jednokomórkowców form nawiązujących do wielokomórkowych roślin, grzybów i zwierząt. Królestwo to nazwano Protista, i nazwa ta pozostała nawet wówczas, gdy jego zakres ograniczono do Eu­karyota. Nie doczekało się ono polskiego odpowiednika (poza dość niefortunnym spolszczeniem „protisty”), a to dlatego, że narzucająca się nazwa „pierwotniaki” była zbyt utrwalona w świadomości polskich biologów jako nazwa grupy należącej do królestwa zwierząt. Zgodnie z podaną definicją pierwotniaki sensu Protista obejmowałyby nie tylko tradycyjnie rozumiane pierwotniaki (sensu Proto­zoa), usunięte z królestwa zwierząt, ale także wiele organizmów mających autotroficzny sposób odżywiania, które wcześniej zaliczano na ogół do glonów, a więc do roślin. Mimo to tutaj będziemy używać nazwy „pierwotniaki” właśnie w takim szerokim sensie – czyli obejmiemy tą nazwą wszystkie organizmy eukariotyczne, które nie są roślinami, grzybami ani zwierzętami.

W ten sposób ukształtował się podział organizmów na 4 królestwa (Monera, Protista, Plantae, Animalia – Copeland, 1938), a po uznaniu niezależności grzybów na 5 królestw: Pro­karyota (Monera, Mychota), Protista, Plantae (Phyta, Vegetabilia) – rośliny, Fungi (Mycota, Mycetes) – grzyby, Animalia (Zoa) – zwierzęta (Whittaker, 1969). Wprowadzono także jednostkę Eu­karyota – eukarionty, łączącej 4 ostatnie królestwa w jedną całość i przeciwstawiające je bakteriom (prokariontom). Jednostka ta otrzymała nieznaną wcześniej najwyższą rangę nadkrólestwa (superregnum), cesarstwa (imperium) lub domeny (dominium).

Taki podział, rozpropagowany przez Lynn Margulis i R.H. Whittakera (1978), wzbudził od razu liczne protesty tradycjonalistów, którzy nie mogli pogodzić się na przykład z usunięciem pierwotniaków z podręczników zoologii. Musiało upłynąć trochę czasu, by znaleźli się odważni, którzy zdobyli się na taki właśnie krok.

Domeny do systematyki wprowadził Woese w 1990 roku. W przeciwieństwie do Margulis, doszedł on jednak do wniosku (i to jeszcze w 1977 roku), że oprócz eukariontów i bakterii należy wyróżnić jeszcze jedną domenę dla grupy organizmów zwanych dawniej archebakteriami (Arche­bacteria) i zaliczanych do bakterii. Dziś określa się je nazwą archeany (także archeony, archeowce – w nazewnictwie międzynarodowym Archaea lub Archaeo­ta). Woese nie zajmował się królestwami Eu­karya ani Bacteria, natomiast Archaea podzielił na Eury­archaeo­ta i Cren­archaeo­ta. Kombinacja obu systematyk obejmowałaby więc siedem królestw.

Myliłby się jednak ten, kto twierdziłby, że dziś po dawnym, sztucznym podziale nie pozostało śladu. Przecież o pierwotniakach żyjących w jakimś środowisku często mówi się wciąż „mikrofauna”. Podobnie grzyby, a nawet bakterie, to wciąż jeszcze „mikroflora”³, pewnie dlatego, że brak równie zgrabnych terminów odnoszących się do bakterii czy grzybów. Mało to, powszechnie używa się nazwy „glony”, która straciła jakąkolwiek wartość taksonomiczną, a czasami nawet włącza się do tej kategorii sinice (Cyano­bacteria, wcześniej zwane Cyano­phyta), zaliczane dziś przecież do bakterii. Do grzybów wciąż włącza się lęgniowce (Oo­mycetes, Oo­mycota), a więc organizmy, które – jak się dziś uważa – grzybami nie są (wbrew swojej łacińskiej nazwie). Zdarza się nawet, że razem z grzybami są rozpatrywane (a nawet do grzybów włączane) prokariotyczne promieniowce (Actino­bacteria, wcześniej znane jako Actino­mycetes).

Istnieją też różne przepisy regulujące nomenklaturę biologiczną, odrębne dla bakterii, dla „roślin” i dla „zwierząt”. Najbardziej godne pożałowania jest, że jednostkę taksonomiczną o randze zwanej po łacinie classis polscy botanicy nazywają klasą, a zoologowie gromadą. Jednocześnie jednostka nadrzędna w botanice gromada (w terminologii łacińskiej: divisio), a w zoologii typ (w terminologii łacińskiej: phyllum). Innymi słowy, botaniczna gromada odpowiada zoologicznemu typowi, za to zoologiczna gromada to botaniczna klasa… Żałosne i jednocześnie żenujące!

Najbardziej irytuje nawet nie brak porozumienia, ale fakt, że botanicy i zoologowie nie widzą potrzeby, by do jakiegoś konsensusu doprowadzić. Chcą dalej działać w swoich tradycyjnych światkach, i jakby nie zauważają, że światki te już nie istnieją w takim kształcie jak kiedyś. Jak bowiem nazywać rangi jednostek taksonomicznych królestwa Protista? Czy organizmy te należy dzielić na gromady i klasy, czy też może raczej na typy i gromady? Co zrobić z grzybami, które nb. okazały się bliższe zwierzętom niż roślinom? Czy opisywać je według zasad obowiązujących w botanice, tylko dlatego, że kiedyś uważano je błędnie za rośliny?

Poważny problem istnieje w całościowych opracowaniach biologii systematycznej, w tym w podręcznikach szkolnych. Dobre rozwiązanie zaproponowali np. autorzy podręczników biologii do szkół ponadgimnazjalnych wydawnictwa Operon. Aby nie kompromitować samych siebie i przy okazji nie narażać na szwank autorytetu nauki, narzucili jednolite zasady w całej systematyce, nazywając wszystkie classes gromadami (wbrew zwyczajowi botaników, przyzwyczajonych do klas), a wszystkie phyla (czy też divisiones) typami. Taką samą zasadę stosuje od lat autor tego artykułu⁴, będzie ona także tutaj prezentowana w całej pełni.

Nowoczesna klasyfikacja istot żywych

Podział świata istot żywych na 5 królestw nie utrzymał się zbyt długo, szybko bowiem dostrzeżono parafiletyczny⁵ charakter pierwotniaków (sensu Protista). Błędem było przede wszystkim założenie, że królestwo obejmować ma tylko formy jednokomórkowe, i w dodatku wszystkie eukariotyczne formy jednokomórkowe. Przecież poziom organizacji (jedno- lub wielokomórkowy) nie powinien być kryterium podziału na królestwa, zwłaszcza, że przechodzenie od poziomu jednokomórkowego do kolonijnego i wielokomórkowego było powszechną tendencją w ewolucji niższych eukariontów. Nie ma też powodów, by uważać za pierwotniaki jednokomórkowe formy spokrewnione z wielokomórkowymi roślinami czy grzybami. Są wreszcie takie wielokomórkowce (np. brunatnice), których nie sposób wiązać z roślinami, grzybami czy zwierzętami. A jeśli oprócz roślin, grzybów i zwierząt uda się wyznaczyć granice jakiejś wyraźnie zarysowującej się grupy, należy to oczywiście zrobić. I tylko to, co pozostanie, może być nazywane królestwem Protista. Tym sposobem z nienaturalnego „worka” pierwotniaków zaczęto wyodrębniać bardziej naturalne grupy. Jedną z pierwszych takich grup było (szóste już) królestwo chromistów (Chromista), obejmujące szereg grup zaliczanych dawniej do glonów (np. brunatnice), grzybów (np. lęgniowce) lub pierwotniaków (np. orzęski). Podział świata istot żywych na sześć królestw zaproponował angielski biolog Thomas Cavalier-Smith (1981).

Wspomniane wcześniej archeany można jednak podnieść co najmniej do rangi osobnego królestwa. Wówczas podział na archeany, bakterie, pierwotniaki (protisty), chromisty, rośliny, grzyby i zwierzęta obejmowałby więc siedem królestw.

Już wcześniej stwierdzono jednak, że Eu­karyota obejmują prawdopodobnie kilkadziesiąt niezależnych od siebie linii rozwojowych równoważnych zwierzętom, grzybom czy roślinom, i być może tyle ich osobnych królestw należałoby utworzyć. Warto jednak postawić pytanie, czy wobec takiej rozmaitości organizmów eukariotycznych trzeba upierać się tylko przy grupach monofiletycznych i usuwać z systemu grupy parafiletyczne nawet wtedy, gdy są morfologiczne podstawy, by je utrzymać. Istnieją grupy, które po prostu praktyczniej jest zachować w systemie. Dziś wiadomo m.in., że ptaki wyodrębniły się z jednej z grup dinozaurów, zgodnie więc z zasadą monofiletyczności taksonów należałoby stwierdzić po prostu, że ptaki są dinozaurami. Czy jednak podejście takie byłoby praktyczne?

Biorąc pod uwagę te okoliczności, oprócz podziału eukariontów na 5 królestw Cavalier-Smith zaproponował szereg innych, na 6, 7 i 9 królestw. Oto zestawienie wszystkich trzech propozycji tego autora:

Spośród zaproponowanych przez niego grup, Arche­zoa to eukarionty pozbawione mitochondriów i chloroplastów (wg autora pierwotnie – co potem nie zostało jednak potwierdzone), Eu­fungi to grzyby pozbawione stadiów wiciowych, Cilio­fungi to grzyby posiadające stadia z wicią w tylnej części komórki, Viridi­plantae łączą zielenice i rośliny telomowe, Bili­phyta obejmują glaukofity i krasnorosty.

W nowszych systemach wprowadzono kolejne zmiany, a liczba wyróżnianych królestw przekroczyła 5 czy nawet 9. Obok archeanów, bakterii, chromistów, roślin, grzybów i zwierząt w osobne królestwo Excavata wyodrębniono eugleniny wraz z niektórymi innymi grupami. Dawne zarodziowce okazały się sztucznym zlepkiem organizmów, z których większość udało się rozdzielić pomiędzy dwa nowe królestwa – Rhizaria i Amoebo­zoa. Zakwestionowano też pokrewieństwo chromistów Cavaliera-Smitha, i zamiast nich zaczęto wyodrębniać bardziej naturalne królestwa Alveolata i Stramenopila. Pierwsze objęło m.in. bruzdnice i orzęski, drugie m.in. lęgniowce, okrzemki i brunatnice. Organizmy znane wcześniej jako kokolitoforynowce przemianowano na haptofity (skoro nie wszystkie wytwarzają kokolity), a następnie wraz z krypto­fitami i częścią słonecznic włączono je do nowego królestwa Hacrobia, którego zgrabną nazwę utworzono jako półskrótowiec: Ha(pto­phyta) + Cr(ypto­phyta) + -obia.

Obecnie, po okresie wydzielania wielu królestw, nastał czas łączenia ich w naturalne grupy. Stwierdzono bowiem, że niektóre z wielu linii eukariontów są bardziej spokrewnione ze sobą niż z innymi. Aby więc tworzony system odzwierciedlał pokrewieństwo organizmów, należałoby stworzyć całą hierarchię jednostek wyższych niż królestwo. Z uwagi na problemy z nazewnictwem takich jednostek część współczesnych biologów rezygnuje w ogóle z hierarchizacji taksonów, i każdą wyróżnioną grupę, niezależnie od jej rangi, nazywa kladem. Tu jednak spróbujemy pozostać w ramach tradycyjnych zasad taksonomii, dlatego nie zrezygnujemy z wyróżniania królestw czy typów.

Autor niniejszego artykułu już w latach 70. twierdził, że grzyby są bliższe (wyższym) zwierzętom niż (wyższym) roślinom, i dlatego należałoby je połączyć ze zwierzętami, a nie z roślinami. Wówczas takie poglądy wzbudzały co najwyżej drwiny. Dziś sytuacja zmieniła się diametralnie przynajmniej dlatego, że grzyby uznano za osobne królestwo, równoważne roślinom i zwierzętom. Ponadto (ku wielkiej satysfakcji autora) grzyby (czy raczej większa część organizmów uważanych kiedyś za grzyby) zostały rzeczywiście połączone ze zwierzętami⁶ w jednostkę systematyczną o nazwie Opistho­konta, co oznacza „organizmy o wici skierowanej do tyłu”. Jednostce tej można nadać rangę nadkrólestwa.

Nadkrólestwo Chrom­alveolata miałoby natomiast obejmować Alveolata i Stramenopila, które jednak mogą być bliżej spokrewnione. Chrom­alveolata i Chromista można by uznać za synonimy, ale nazwa Chromista używana bywa dziś także w sensie Stramenopila. Istnieje pogląd, że nadkrólestwo Chrom­alveolata powinno obejmować królestwa Hacrobia, Chromista s.str. (Alveolata i Stramenopila), ale także Rhizaria. Inny znów pogląd zakłada, że Rhizaria i Excavata są bliżej spokrewnione ze sobą niż z pozostałymi grupami. Jak się ostatnio dość powszechnie przyjmuje, rośliny (królestwo zwane Chloro­plastida lub Viridi­plantae, obejmujące zielenice oraz pochodzące od nich rośliny telomowe) są spokrewnione z krasnorostami (Rhodo­phyta) i glaukofitami (Glauco­phyta), i te trzy grupy łącznie miałyby tworzyć nadkrólestwo Archaeo­plastida. Można by je nazwać roślinami, gdyż obejmują rośliny telomowe i szereg grup glonów, w tym zielenice i krasnorosty (ale nie brunatnice). Bardziej odległe pokrewieństwo miałoby łączyć Archaeo­plastida z Chrom­alveolata – obie te grupy obejmowane są nieformalną nazwą Photo­karyota. Także ta grupa byłaby kolejną, którą można by nazwać roślinami, gdyby nie to, że zaliczamy tu m.in. orzęski. W ostatnich czasach przeważył znów pogląd o bliższym pokrewieństwie Archaeo­plastida i Hacrobia (nazywanych łącznie AH) z jednej strony, a Stramenopila, Alveolata i Rhizaria (skrótowo: SAR) z drugiej, co ostatecznie grzebie pierwotną koncepcję Chromista. Obie te grupy (AH/SAR) przeciwstawia się łącznie Excavata.

Tym sposobem udało się zredukować liczbę królestw eukariontów do dziesięciu (łącznie z bakteriami i archeanami mielibyśmy więc dwanaście królestw istot żywych):

1. Archaeo­plastida (­plantae) – rośliny
2. Hacrobia
3. Hetero­konta (Stramenopila)
4. Alveolata
5. Rhizaria
6. Excavata
7. Apuso­zoa
8. Amoebo­zoa
9. Holo­mycota
10. Holo­zoa

Królestwa te uporządkowano hierarchicznie, podkreślając pokrewieństwa niektórych z nich. Zauważono też, że możliwy jest podział eukariontów na zaledwie dwie grupy: Bi­konta i Uni­konta, w zależności od ilości posiadanych wici. Grupom tym przypiszemy tu rangę poddomen. Do pierwszej z nich należą rośliny, do drugiej zwierzęta. „Roślinne” Bi­konta obejmują jednak także eugleniny, wiciowce zwierzęce, otwornice czy orzęski (i jak wskazują pewne badania, mogą być grupą parafiletyczną), natomiast „zwierzęce” Uni­konta obejmują także grzyby i część dawnych zarodziowców, w tym słynną amebę. Jeśli zgodzimy się nazywać grzyby zwierzętami, a pantofelki roślinami, wówczas możemy nawet pokusić się o przywrócenie w nowej formie dawnego „słusznego i usprawiedliwionego” podziału na rośliny i zwierzęta, choć w całkiem innych granicach niż sądzono kiedyś.

Jeszcze do niedawna botanicy i zoologowie stosowali zupełnie nieprzystające do siebie systemy klasyfikacji niższych eukariontów (glonów, grzybów i pierwotniaków). Postęp badań (zwłaszcza biochemicznych i genetycznych) umożliwił ostatnio stworzenie całkowicie nowego podziału tych organizmów różniącego się od wcześniej używanych tak radykalnie, że przydatne może się okazać zestawienie starych i nowych systemów klasyfikacji.

Poniżej przedstawiamy, które grupy z dawnych systemów klasyfikacji znalazły się w obecnie używanych taksonach. Tabela ułożona jest według nowej klasyfikacji. W dalszej części można też znaleźć tabelę pierwotniaków Proto­zoa ułożoną według starej klasyfikacji, z podaniem ich miejsca w nowym systemie.

A tak przedstawia się systematyka królestw Eu­karyota w nowym podziale:

Opisano także szereg form niższych eukariontów, których z uwagi na nietypową budowę na razie nie zaliczono do żadnej grupy. Tu należy np. Meteora sporadica.

Źródła starszych systemów klasyfikacji:

• Czapik Anna, Podstawy protozoologii, 1980,
• Dogiel W.A., Zoologia bezkręgowców, wyd. IV, 1986,
• Raabe Zdzisław, Zarys protozoologii, PWN, Warszawa 1972,
• Zoologia pod red. Grabdy, wyd. II, 1984.

Systematyka współczesna jest oparta głównie na Systema Naturae 2000 i Taxonomicon, z wykorzystaniem różnych innych źródeł, m.in. AlgaeBase, NCBI, World Register of Marine Species, Wikispecies.

Dawne pierwotniaki (Proto­zoa) we współczesnych systemach klasyfikacyjnych

Gdy tworzono królestwo Protista, wielu botaników i zoologów bezpodstawnie sądziło, że zostanie w jego obrębie zachowany – w takiej czy innej formie – podział na Proto­phyta i Proto­zoa, a zatem dawne pierwotniaki (Proto­zoa) zostaną zachowane jako grupa. Zapominano przy tym często, że sporo organizmów jednokomórkowych było omawianych zarówno w podręcznikach i na kursach botaniki, jak i zoologii (z czego ubaw mieli co światlejsi studenci). Dowodem kompletnego nieporozumienia było zwłaszcza zainteresowanie zoologów tzw. wiciowcami roślinnymi oraz śluzowcami, organizmami tymi interesowali się bowiem także botanicy, umieszczając pierwsze wśród glonów⁷, a drugie wśród grzybów.

Porównując dawne i współczesne systematyki odnosić się będziemy przede wszystkim do „Zarysu protozoologii” Zdzisława Raabego z 1972 roku, ale uwzględnimy też podręczniki nowsze: „Podstawy protozoologii” Anny Czapik z 1980 roku, pierwszą część pierwszego tomu „Zoologii” pod red. Grabdy (wyd. II z 1984 roku), IV wyd. „Zoologii bezkręgowców” W.A. Dogiela z 1986 roku. W systematyce Ciliata uwzględniono systemy z lat 60. i 80., stąd podwójne nazwy gromad i rzędów. Zestawienie obu dawnych podziałów przedstawia dodatkowa tabela na dole strony. Systematyka współczesna jest kombinowana, zestawiona z różnych źródeł, głównie Systema Naturae 2000.

Tutaj zaprezentujemy bardzo szczegółowo losy dawniej wyróżnianych grup Proto­zoa w systemie używanym w roku 2012. Poniżej przedstawiono losy dawnych typów i gromad w formie skrótowej w odniesieniu do stanu systematyki w roku 2015. W osobnym artykule przedstawiono natomiast pochodzenie obecnie wyróżnianych grup eukariontów, w tym pierwotniaków.

Zmiany w systematyce orzęsków (Ciliata) w 1980 roku: