Koniugacja

Część pierwsza

Część poprzednia – Powrót do pierwszej strony

Spis treści – contents:

Objaśnienia do tabel

W tabelach oznaczono kolorami:


  Objaśnienia
r. rodzaj
  m     męski  
m-os. (m1) męskoosobowy
m-żyw. (m2) męskożywotny (nieosobowy)
m-nżyw. (m3) męskonieżywotny
n nijaki
ż żeński
l.   liczba  
poj. (lp) pojedyncza
mn. (lm) mnoga
os. osoba
ndk niedokonany
dk dokonany
T typ koniugacyjny (wg Tokarskiego)
Ko, Kon. koniugacja
Gr gromada koniugacyjna
Kl klasa koniugacyjna
KF klasa fonetyczna

Podział czasowników według Szobera

Koniugacje

Podział na koniugacje opiera się na odmianie w czasie teraźniejszym (przyszłym).

nr końcówki przykłady
1. -ę, -esz pić: piję, pijesz; pisać: piszę, piszesz; brać: biorę, bierzesz
2. -ę, -isz/-ysz widzieć: widzę, widzisz; słyszeć: słyszę, słyszysz; robić: robię, robisz
3. -am, -asz czytać: czytam, czytasz; znać: znam, znasz; mieć: mam, masz
4. -em, -esz umieć: umiem, umiesz; jeść: jem, jesz; wiedzieć: wiem, wiesz

Gromady

Podział na gromady opiera się na temacie czasu przeszłego.

nr końcówki przykłady
1. -ał, -ali pisać: pisał, pisali; czytać: czytał, czytali; brać: brał, brali
2. -ał, -eli widzieć: widział, widzieli; słyszeć: słyszał, słyszeli
3. -ił/-ył, -ili/-yli robić: robił, robili; bronić: bronił, bronili; suszyć: suszył, suszyli
4. -nął, -nęli płynąć: płynął, płynęli; mknąć: mknął, mknęli
5. -ł, -li po samogłosce pić: pił, pili; czuć: czuł, czuli; być: był, byli
6. -ł, -li po spółgłosce jeść: jadł, jedli; piec: piekł, piekli; trzeć: tarł, tarli

Uwaga: przynależność czasownika do konkretnej gromady czasem nie jest oczywista i zależy od tego, czy końcowa samogłoska należy do rdzenia czy też nie; problemy sprawiają czasowniki na -ić, -yć, -ąć.

na -ić, -iję, -ijesz, -ił, -ili – gromada 5 bić, biję, bijesz, bił, bili
na -yć, -yję, -yjesz, -ył, -yli – gromada 5 myć, myję, myjesz, mył, myli
inne na -ić lub -yć – gromada 3 robić, robię, robisz, robił, robili
 
na -ąć, -mę, -miesz, -ął, -ęli – gromada 5 dąć, dmę, dmiesz, dął, dęli
na -ąć, -nę, -niesz, -ął, -ęli – gromada 5 ciąć, tnę, tniesz, ciął, cięli
na -nąć, -nę, -niesz, -nął, -nęli – gromada 4 pchnąć, pchnę, pchniesz, pchnął, pchnęli

Klasy

Podział na klasy opiera się na stosunku obu tematów czasownika.

nr kryterium przykłady
1. -uj- : -owa-; -uj- : -ywa-/-iwa kupuje : kupował; pisuje : pisywał; podsłuchuje : podsłuchiwał
2. -ej- : -e/a- siwieje : siwiał, siwieli; bieleje : bielał, bieleli
3. -n- : -ną/nę- płynie : płynął, płynęli; mknie : mknął, mknęli
4. -j- : -0- pije : pił; czuje : czuł; żyje : żył
5. -t, -d, -s, -z, -k/cz, -g/ż plecie : plótł; niesie : niósł; piekę, piecze : piekł
6. -w : -w-a-, -s : -s-a- rwę, rwie : rwać; ssę, ssie : ssać
7. a) -r/rz : -ar, -rze trę, trze : tarł, trzeć
b) -r/rz : -r-a- biorę, bierze : brał, brać
8. -m : -ą, -n : -ą dmę : dął, tnę : ciął
9. (-j) : -a- piszę, pisze : pisał; łapię, łapie : łapał
10. -i-, -y- robię, robi : robił; bronię, broni : bronił; suszę, suszy : suszył
11. -i- : -e/a-, -y- : -e/a- widzę, widzisz : widział, widzieli; słyszę, słyszy : słyszał, słyszeli
12. -a- czytam, czyta : czytał, czytali
13. -e/a- umiem, umie : umiał, umieli

Formy tworzone od tematu I

T III, IV, V, VIII, IX, X, XI
Kon. 1
KF 1 1' 1^ 1i 1@ 3^ 3i 3i@ 3i@
Czas teraźniejszy, czas przyszły prosty
1. lp płynę będę jadę rwę wezmę biorę trę wrę żrę
2. lp płyniesz będziesz jedziesz rwiesz weźmiesz bierzesz trzesz wrzesz żresz
3. lp płynie będzie jedzie rwie weźmie bierze trze wrze (wre) żre
1. lm płyniemy będziemy jedziemy rwiemy weźmiemy bierzemy trzemy wrzemy żremy
2. lm płyniecie będziecie jedziecie rwiecie weźmiecie bierzecie trzecie wrzecie żrecie
3. lm płyną będą jadą rwą wezmą biorą trą wrą (wrzą) żrą
Tryb rozkazujący
2. lp płyń bądź jedź rwij weź bierz trzyj wrzyj żryj
1. lm płyńmy bądźmy jedźmy rwijmy weźmy bierzmy trzyjmy wrzyjmy żryjmy
2. lm płyńcie bądźcie jedźcie rwijcie weźcie bierzcie trzyjcie wrzyjcie żryjcie
Imiesłów współczesny przymiotnikowy (ndk)
  płynący będący jadący rwący   biorący trący wrzący żrący
Imiesłów współczesny przysłówkowy (ndk)
  płynąc będąc jadąc rwąc   biorąc trąc wrząc żrąc

T III, IV, V, VIII, IX, X, XI
Kon. 1
KF 5 5' 5^ 7 7w 9 10 10i 11 11@ 11i
Czas teraźniejszy, czas przyszły prosty
1. lp piekę pomogę wlokę rysuję daję kopię ścielę ślę piszę chcę łżę
2. lp pieczesz pomożesz wleczesz rysujesz dajesz kopiesz ścielesz ślesz piszesz chcesz łżesz
3. lp piecze pomoże wlecze rysuje daje kopie ściele śle pisze chce łże
1. lm pieczemy pomożemy wleczemy rysujemy dajemy kopiemy ścielemy ślemy piszemy chcemy łżemy
2. lm pieczecie pomożecie wleczecie rysujecie dajecie kopiecie ścielecie ślecie piszecie chcecie łżecie
3. lm pieką pomogą wloką rysują dają kopią ścielą ślą piszą chcą łżą
Tryb rozkazujący
2. lp piecz pomóż wlecz rysuj dawaj kop ściel ślij pisz chciej łżyj
1. lm pieczmy pomóżmy wleczmy rysujmy dawajmy kopmy ścielmy ślijmy piszmy chciejmy łżyjmy
2. lm pieczcie pomóżcie wleczcie rysujcie dawajcie kopcie ścielcie ślijcie piszcie chciejcie łżyjcie
Imiesłów współczesny przymiotnikowy (ndk)
  piekący   wlokący rysujący dający kopiący ścielący ślący piszący chcący łżący
Imiesłów współczesny przysłówkowy (ndk)
  piekąc   wlokąc rysując dając kopiąc ścieląc śląc pisząc chcąc łżąc

T VI, VII
Kon. 2
KF 1i 6 6' 6i 7 7' 9 9' 9i
Czas teraźniejszy, czas przyszły prosty
1. lp zapomnę wiszę godzę śnię taję stoję cierpię robię śpię
2. lp zapomnisz wisisz godzisz śnisz taisz stoisz cierpisz robisz śpisz
3. lp zapomni wisi godzi śni tai stoi cierpi robi śpi
1. lm zapomnimy wisimy godzimy śnimy taimy stoimy cierpimy robimy śpimy
2. lm zapomnicie wisicie godzicie śnicie taicie stoicie cierpicie robicie śpicie
3. lm zapomną wiszą godzą śnią tają stoją cierpią robią śpią
Tryb rozkazujący
2. lp zapomnij wiś gódź śnij taj stój cierp rób śpij
1. lm zapomnijmy wiśmy gódźmy śnijmy tajmy stójmy cierpmy róbmy śpijmy
2. lm zapomnijcie wiście gódźcie śnijcie tajcie stójcie cierpcie róbcie śpijcie
Imiesłów współczesny przymiotnikowy (ndk)
    wiszący godzący śniący tający stojący cierpiący robiący śpiący
Imiesłów współczesny przysłówkowy (ndk)
    wisząc godząc śniąc tając stojąc cierpiąc robiąc śpiąc

T VI, VII
Kon. 2
KF 10 10' 10i 11 11' 11i
Czas teraźniejszy, czas przyszły prosty
1. lp myślę pozwolę clę leżę tworzę lżę
2. lp myślisz pozwolisz clisz leżysz tworzysz lżysz
3. lp myśli pozwoli cli leży tworzy lży
1. lm myślimy pozwolimy climy leżymy tworzymy lżymy
2. lm myślicie pozwolicie clicie leżycie tworzycie lżycie
3. lm myślą pozwolą clą leżą tworzą lżą
Tryb rozkazujący
2. lp myśl pozwól clij leż twórz lżyj
1. lm myślmy pozwólmy clijmy leżmy twórzmy lżyjmy
2. lm myślcie pozwólcie clijcie leżcie twórzcie lżyjcie
Imiesłów współczesny przymiotnikowy (ndk)
  myślący   clący leżący tworzący lżący
Imiesłów współczesny przysłówkowy (ndk)
  myśląc   cląc leżąc tworząc lżąc

T I II  
Kon. 3 4  
Czas teraźniejszy, czas przyszły prosty
1. lp czytam mam dam umiem zrozumiem śmiem wiem jem jestem
2. lp czytasz masz dasz umiesz zrozumiesz śmiesz wiesz jesz jesteś
3. lp czyta ma da umie zrozumie śmie wie je jest
1. lm czytamy mamy damy umiemy zrozumiemy śmiemy wiemy jemy jesteśmy
2. lm czytacie macie dacie umiecie zrozumiecie śmiecie wiecie jecie jesteście
3. lm czytają mają dadzą umieją zrozumieją śmią wiedzą jedzą są
Tryb rozkazujący
2. lp czytaj miej daj umiej zrozum śmiej wiedz jedz  
1. lm czytajmy miejmy dajmy umiejmy zrozummy śmiejmy wiedzmy jedzmy  
2. lm czytajcie miejcie dajcie umiejcie zrozumcie śmiejcie wiedzcie jedzcie  
Imiesłów współczesny przymiotnikowy (ndk)
  czytający mający   umiejący   śmiący wiedzący jedzący  
Imiesłów współczesny przysłówkowy (ndk)
  czytając mając   umiejąc   śmiąc wiedząc jedząc  

Formy tworzone od tematu II

T I, IV, Vd, VIII, IX, Xb II, III, VII, XI VI
Gr 1 2 3
Bezokolicznik
  poznać ujrzeć powiedzieć zmusić lubić ruszyć
Imiesłów uprzedni przysłówkowy (dk)
  poznawszy ujrzawszy powiedziawszy zmusiwszy (polubiwszy) ruszywszy
Imiesłów przeszły
lp m poznał ujrzał powiedział zmusił lubił ruszył
ż poznała ujrzała powiedziała zmusiła lubiła ruszyła
N poznało ujrzało powiedziało zmusiło lubiło ruszyło
lm m-os. poznali ujrzeli powiedzieli zmusili lubili ruszyli
nm-os. poznały ujrzały powiedziały zmusiły lubiły ruszyły
Imiesłów bierny
lp m poznany ujrzany powiedziany zmuszony lubiany ruszony
ż poznana ujrzana powiedziana zmuszona lubiana ruszona
N poznane ujrzane powiedziane zmuszone lubiane ruszone
lm m-os. poznani ujrzani powiedziani zmuszeni lubiani ruszeni
nm-os. poznane ujrzane powiedziane zmuszone lubiane ruszone
Bezosobnik
  poznano ujrzano powiedziano zmuszono lubiano ruszono
Odsłownik
  poznanie ujrzenie powiedzenie zmuszenie lubienie ruszenie

T Va, Vb Xa, Xc
Gr 4 5
Bezokolicznik
  minąć zbić umyć poczuć wziąć
Imiesłów uprzedni (dk)
  minąwszy zbiwszy umywszy poczuwszy wziąwszy
Imiesłów przeszły
lp m minął zbił umył poczuł wziął
ż minęła zbiła umyła poczuła wzięła
N minęło zbiło umyło poczuło wzięło
lm m-os. minęli zbili umyli poczuli wzięli
nm-os. minęły zbiły umyły poczuły wzięły
Imiesłów bierny
lp m minięty zbity umyty poczuty wzięty
ż minięta zbita umyta poczuta wzięta
N minięte zbite umyte poczute wzięte
lm m-os. minięci zbici umyci poczuci wzięci
nm-os. minięte zbite umyte poczute wzięte
Bezosobnik
  minięto zbito umyto poczuto wzięto
Odsłownik
  minięcie zbicie umycie poczucie wzięcie

T Vc, XI
Gr 6
Bezokolicznik
  podrzeć zedrzeć mleć zemleć ociec ubiec uróść
Imiesłów uprzedni przysłówkowy (dk)
  podarłszy zdarłszy   zmełłszy ociekłszy ubiegłszy urósłszy
Imiesłów przeszły
lp m podarł zdarł mełł zmełł ociekł ubiegł urósł
ż podarła zdarła mełła zmełła ociekła ubiegła urosła
N podarło zdarło mełło zmełło ociekło ubiegło urosło
lm m-os. podarli zdarli mełli zmełli ociekli ubiegli urośli
nm-os. podarły zdarły mełły zmełły ociekły ubiegły urosły
Imiesłów bierny
lp m podarty zdarty mielony zmielony ocieknięty ubiegnięty urośnięty
ż podarta zdarta mielona zmielona ocieknięta ubiegnięta urośnięta
N podarte zdarte mielone zmielone ocieknięte ubiegnięte urośnięte
lm m-os. podarci zdarci mieleni zmieleni ocieknięci ubiegnięci urośnięci
nm-os. podarte zdarte mielone zmielone ocieknięte ubiegnięte urośnięte
Bezosobnik
  podarto zdarto mielono zmielono ocieknięto ubiegnięto urośnięto
Odsłownik
  podarcie zdarcie mielenie zmielenie ocieknięcie ubiegnięcie urośnięcie

  Czas przeszły Tryb przypuszczający  
ujrzeć pójść ujrzeć pójść
lp 1. m ujrzałem poszedłem gdym poszedł ujrzałbym poszedłbym gdybym poszedł powinienem
ż ujrzałam poszłam gdym poszła ujrzałabym poszłabym gdybym poszła powinnam
2. m ujrzałeś poszedłeś gdyś poszedł ujrzałbyś poszedłbyś gdybyś poszedł powinieneś
ż ujrzałaś poszłaś gdyś poszła ujrzałabyś poszłabyś gdybyś poszła powinnaś
3. m ujrzał poszedł gdy poszedł ujrzałby poszedłby gdyby poszedł powinien
ż ujrzała poszła gdy poszła ujrzałaby poszłaby gdyby poszła powinna
N ujrzało poszło gdy poszło ujrzałoby poszłoby gdyby poszło powinno
lm 1. m-os. ujrzeliśmy poszliśmy gdyśmy poszli ujrzelibyśmy poszlibyśmy gdybyśmy poszli powinniśmy
nm-os. ujrzałyśmy poszłyśmy gdyśmy poszły ujrzałybyśmy poszłybyśmy gdybyśmy poszły powinnyśmy
2. m-os. ujrzeliście poszliście gdyście poszli ujrzelibyście poszlibyście gdybyście poszli powinniście
nm-os. ujrzałyście poszłyście gdyście poszły ujrzałybyście poszłybyście gdybyście poszły powinnyście
3. m-os. ujrzeli poszli gdy poszli ujrzeliby poszliby gdyby poszli powinni
nm-os. ujrzały poszły gdy poszły ujrzałyby poszłyby gdyby poszły powinny

UWAGA: Oczywiście formy typu gdym ujrzał, gdybym ujrzał są również możliwe. Końcówki (czerwone) mogą być oddzielane od czasownika i łączone z innymi wyrazami w zdaniu. Warianty ~em, ~eś używane są po spółgłosce, warianty ~m, ~ś po samogłosce. Forma czasownika (właściwie imiesłowu przeszłego) zawsze zależy od liczby i rodzaju gramatycznego, podczas gdy końcówka wyraża liczbę i osobę. Podkreślone samogłoski są akcentowane.

Ciąg dalszy

Inne ujęcie koniugacji

Strona główna – Gramatyka polska

2022-03-14