Wersja z 2024-12-27
| abo | albo |
| abowiem | albowiem |
| ace | choć, acz, aczkolwiek |
| aczyć | obserwować |
| ad | piekło |
| alibo | albo |
| ały | czerwony, szkarłatny, cynobrowy, czerwonawy, krwistoczerwony, rubinowy |
| andrót | andrut, wafel |
| aniże | ani nawet, ani nie |
| aże | aż |
| bacić | uderzać, stukać |
| badać | bóść, kłuć (wielokrotnie), badać |
| badli | czarodziej, czarownik, lekarz, uzdrowiciel |
| badlstwo, D lm badlestw | lekarstwo |
| badłować | leczyć, uzdrawiać |
| bagać | rozpalać, rozniecać ogień, pragnąć, pożądać |
| bagiew ż, D lp bagwi | bagno, błotniste koryto wyschłej rzeki |
| bagnię n, D lp bagnięcia | jagnię, owieczka |
| bagrowy | szkarłatny, purpurowy, fioletowy |
| bagry | czerwony, szkarłatny, purpurowy, fioletowy, liliowy |
| bajoro n, Ms lp bajerze | bajoro, bagno |
| bar | bagno między wzgórzami |
| bara | bagno, topielisko |
| barczeć | burczeć |
| bardo n, Ms bierdzie | grzebień tkacki, skaliste wzgórze |
| bardokiew ż, D lp bardokwi | sałata |
| barg | stóg, sterta |
| barlić | śmiecić, brudzić |
| barna | ryj, usta, warga |
| bar|zdy | szybki |
| bar|zo | bardzo |
| bar|zy | szybki, popędliwy, gwałtowny |
| barzyna | bagno |
| batać | uderzać, stukać |
| bawić | przebywać, bywać, być |
| bażan | bażant |
| bażyna | bagno |
| bczew ż, D lp beczwi | beczka |
| bczoła, CMs lp bczele | pszczoła |
| bdry, f.kr. bedr | czujny, rześki |
| bdzieć, bdzę, bdzi, bdzą, bdzij, bdział, bdzieli, bdzienie | czuwać, nie spać |
| bednia | balia, wanna |
| bełbełchy | wnętrzności wyciągnięte w całości z rozciętego brzucha |
| bełch, D lp bełcha | brzuch bydlęcy; człowiek otyły, z dużym brzuchem |
| bełch, D lp bełchu | wir na rzece |
| bełchaty | otyły, z wydatnym brzuchem |
| bełchaty | pełen wirów |
| bełchotać | bulgotać (o przepływającej wodzie) |
| bełcz, D lp bełczu | wir na rzece |
| bełczeć | bulgotać (o przepływającej wodzie) |
| bełk, D lp bełku | wir na rzece |
| bełkać | bulgotać (o przepływającej wodzie) |
| bełkotać | bulgotać; mówić niewyraźnie |
| bełn, MsW lp bilnie | lulek |
| bełnować | szaleć |
| bezdna, D lm bezden | bezdeń, otchłań |
| bezzakonie | bezprawie |
| biada, Ms lp biedzie | biada, bieda |
| białoba | biel |
| Białobóg, D lp Białoboga | Białobóg |
| biały, M lm m-os. bieli | biały |
| bias, Ms lp biesie | bies, diabeł, zły duch |
| bidło | deska nabita gwoździami, element sań, okucie butów |
| bie | bez (przyimek) |
| biedzić | zmuszać |
| bierg | stóg, sterta |
| bierzwiono, Ms lp bierzwienie, D lm bierzwion | bierwiono, belka |
| bierzwno, D lm bierzwien | bierwiono, belka |
| bierzyc | herold |
| biesiada, Ms lp biesiedzie | mowa, rozmowa |
| bieszczyślny, f.kr. bieszczyślen | niezliczony |
| bieśny, f.kr. biesien | opętany |
| bieżeć, bieżę, bieży, bieżą, bież, bieżał, bieżeli, bieżenie | podążać, biec |
| bilnić | mylić |
| bilnika | lulek |
| biodra, CMs lp biedrze, D lm biódr | dół, dziura w ziemi |
| biodro, Ms lp biedrze | biodro |
| biozakonie | bezprawie |
| biórła ż, D lm bioreł | berło |
| bióz, bioze | bez, beze |
| biózdna, D lm biozden | bezdeń, otchłań |
| bisior, Ms lp bisierze | perła |
| biud m. lub biudo n | drewniany talerz, naczynie, misa |
| blać, bleję, bleje, bleją, blał, blali, blanie | beczeć, pleść głupstwa |
| bladoba | bladość |
| blady, M lm m-os. bledzi | blady |
| blądź ż, D lp blędzi | prostytutka, błąd, nonsens, oszustwo |
| bląść, blędę, blędzie, blędą, blądł, blędła, blędli, blędzienie | mówić głupstwa |
| blek | beczenie, także blekot (roślina trująca) |
| blekotać | beczeć (o owcy); bulgotać (o przepływającej wodzie) |
| blenić | złościć, mieć halucynacje |
| bleń | lulek czarny |
| blesk, D lp blsku | blask, błysk |
| bleść, bladę, bledzie, bladą, bledź, bladł, bledli, bledzienie | blednąć |
| bliskać | błyskać |
| bliz, blizo, blizu, bliź | blisko, w pobliżu |
| blizy | bliski, blisko położony, sąsiedni |
| blknąć | blaknąć |
| blon, Ms lp blenie | lulek czarny |
| blonować | szczebiotać, ćwierkać |
| blszczeć | błyszczeć |
| bluść, bludę, bludzie, bludą, bludź, bludł, bludli, bludziony, bludzienie | obserwować, patrzeć |
| blwać, bluję, bluje, blują, bluj, blwał, blwali, blwanie | wymiotować |
| błagi, M lm m-os. bładzy | błahy, mierny, nędzny |
| błcha, D lm błech | pchła |
| błeszka, D lm błszek | pchełka; także: gatunek babki |
| błogać | błagać |
| błogi | błogi, dobry |
| błogini | dobroć |
| błogo n, D lp błoga, D lm błóg | dobro |
| błogodzieć ż, D lp błogodzieci | łaska |
| błonić | złościć, szaleć |
| błozina | poprzeczna belka, wałek pod głowę |
| błozno | poprzeczna belka |
| błożyć, błożę, błoży, błożą, błóż, błożył, błożyli, błożenie | błogosławić, uszczęśliwiać |
| błógiew ż, D lp błógwi | borowik |
| błukiew ż, D lp błukwi | pastwisko, nizina porośnięta trawą |
| bniec, D lp bieńca | bniec (rodzaj rośliny) |
| bodać, bodam | dźgać, przebijać, kłuć, bóść |
| bodzić | dźgać, przebijać, kłuć, bóść |
| bokiew ż, D lp bokwi | babka (roślina) |
| boleć, bolę, boli, bolą, ból, bolał, boleli, bolenie | chorować |
| bolej | więcej |
| boleźń ż, D lp boleźni | choroba |
| bolszy | większy |
| boła | bagno |
| bołądź, D lp bołędzia | gołąb |
| bora m, borak | siłacz, atleta |
| bódel, D lp bódla | cierń |
| bógdaj | bodaj, oby |
| bóść, bodę, bodzie, bodą, bódź, bódł, bodła, bodli, bodziony, bodzienie | bóść, kłuć, badać (jednokrotnie) |
| bót | but |
| bracia ż, D lp braci | brać, bracia (zbiorowo) |
| braga | braha, słód, rodzaj piwa |
| brak | wesele |
| branzoletka | bransoletka |
| brasoletka | bransoletka |
| brat | brat, także kuzyn |
| brataniec | syn brata dla cioty |
| bratanica | córka brata dla cioty |
| bratr | brat, także kuzyn |
| bratrzyna | żona brata, bratowa |
| brazoletka | bransoletka |
| brdnąć | brnąć |
| breń ż, D lp brni | zbroja |
| breść, D lp brścia | pąk drzewa lub krzewu |
| brkać | rzucać |
| brknąć | rzucić |
| brnia, D lm breń | zbroja |
| brodło, D lm bródł | stóg siana |
| broić, broję, broi, broją, broił, brojony, brojenie | 1. być ostrym, robić coś złego, kaleczyć, walczyć, psocić; 2. liczyć |
| brona | brona, brama, obrona |
| brony | biały, siwy (o koniu) |
| broń | obrona |
| brońba, D lm bronieb | obrona |
| broskiew ż, D lp broskwi | brukiew |
| broszno | mąka (żytnia), pokarm |
| bróć, borzę, borze, borzą, bórz, brół, bróła, bróli, brócie | walczyć, zmagać się, mocować się |
| bródew ż, D lp bródwi | topór (tzw. brodaty) |
| bródło | stóg siana |
| bróg, D lp brogu | daszek na 4 drągach przykrywający stóg |
| brój, broju | liczba |
| brów, D lp browa | wieprz, tucznik |
| brózda | bruzda |
| brsać | rzucać |
| brsele | skorupa, tabliczka |
| brsnąć | rzucić |
| bruśnica | borówka brusznica |
| brut | gwóźdź |
| brysadło | ręcznik, ścierka |
| brzazg | brzask |
| br|zda, D lm brezd | uzda, wędzidło, hamulec |
| brzec, brzegę, brzeże, brzegł, brzeżony | strzec, chronić |
| brzedza, D lp brzedzej | ciężarna |
| brzedzić | bredzić |
| brzeg | brzeg, niedostępne miejsce, stok góry, pagórek, góra |
| brześć, brzodę, brzedzie, brzodą, brzedź, brzódł, brzedli, brzedzienie | brnąć, brodzić |
| brzew, D lp brzwi | belka, kładka, most, ogrodzenie |
| brzewno, D lm brzwien | bierwiono |
| brzezień | marzec |
| brzęknąć | nabrzmiewać, puchnąć |
| brzężdżeć | brzęczeć |
| brzna, D lm brzen | glina |
| brzon, MsW brzenie, M lm brzeni, D lm brzonów | dziecko |
| brzona, D lp brzonej | ciężarna |
| brzoskiew ż, D lp brzoskwi | brzoskwinia |
| brzost, Ms lp brzeście | wiąz górski |
| brzoza, CMs lp brzezie | brzoza |
| brzycz m, D lp brzycza | brzytwa |
| brzyć, brzyję, brzyje, brzyją, brzyj, brzył, brzyła, brzycie | golić |
| brzyd | ostrze |
| brzydki | ostry |
| brzydź ż, D lp brzydzi | ostrze |
| brzytwa | golenie |
| btew ż, D lp betwi | botwina, boćwina, nać buraka |
| bug | bransoleta |
| bui, ż. buja | głupi, szalony, silny, dziki |
| bujny, f.kr. bujen | dziki, burzowy |
| bujwół, D lp bujwołu | bawół |
| bukiew ż, D lp bukwi | bukiew (owoce buka), litera |
| bulkotać | bulgotać |
| buwół, D lp buwołu | bawół |
| byle | ziele |
| całew ż, D lp całwi | uzdrowienie |
| całować | całować, pozdrawiać |
| cały, M lm m-os. celi | cały, zdrowy |
| cana, CMs lp cenie | cena |
| capać | 1. chwytać; 2. brnąć, stąpać przez błoto |
| casarz | cesarz, car |
| casta, CMs lp ceście | droga, ścieżka |
| catew ż, D lp catwi | cześć, poważanie |
| cber, D lp cebra | ceber, wiadro drewniane o dwóch uchach |
| ccerz ż, D lp ccerzy | córka |
| ccora, Ms lp ccerze, D lm ccór | córka |
| ce | choć, aczkolwiek, gdy, i, poza tym |
| cebrek, D lp cberka | cebrzyk |
| celić | leczyć, uzdrawiać |
| cepić, cepię, cepi | rozszczepiać, rozkuwać |
| ceścić | przecierać, wycierać, wtórnie kastrować |
| cetno | liczba parzysta |
| cewnica | trzcina; fujarka, flet |
| cęta | drobna moneta, błyskotka |
| chadzać | chodzić wielokrotnie |
| chałastra | hałastra |
| Chars | jeden z bogów słowiańskich, łączony z księżycem |
| chąsa | zgraja, banda grabieżców |
| chąsić | grabić, kraść |
| chąśba, D lm chąsieb | grabież, kradzież |
| chełbić się | kołysać się, falować; chlubić się, być z czegoś dumnym |
| chełm | wzgórze |
| chełst | szelest, łoskot |
| chełzać | powściągać |
| chęcia | choć |
| chęcieć, chęcę, chęce, chęć, chęciał, chęcieli, chęciany, chęcenie | chcieć |
| chęć | chęć, chuć |
| chędogi | zręczny, sprytny, później schludny, porządny, ładny |
| chluć, chluję, chluje, chlują | czyścić, porządkować |
| chludzić | czyścić, porządkować, sprzątać |
| chłóść, chłodę, chłodzie, chłodą, chłódź, chłódł, chłodła, chłodli, chłodzienie | chłodnąć, stygnąć |
| chmurnik | demoniczna istota przebywająca w chmurach, regulująca opady atmosferyczne |
| chocia | choć |
| chocieć, chocę, choce, choć, chociał, chocieli, chociany, chocenie | chcieć |
| chopić | chwycić, objąć |
| Chors | jeden z bogów słowiańskich, łączony z księżycem |
| chrona | zboże, pożywienie, wtórnie ochrona |
| chróst | chrust |
| chudoba | chudość, skromne gospodarstwo, niewielki dobytek |
| chulić | obrażać |
| chulić się | kulić się; chować się, kuląc |
| chuła | obraza |
| chułość | wstyd |
| chwiejba, D lm chwiejeb | chwianie, kołysanie |
| chworoba, D lm chworób | choroba |
| chwory, f.kr. chwór | chory |
| chycz, chyz, chyzia, chyża, chyżyna | chata, domostwo |
| ciało, Ms lp ciele, daw. cielesiu, M lm cielosa (odm. jak niebo) | ciało |
| cie | widzicie |
| cieciec, D lp ciećca | mąż siostry ojca (cioty) |
| ciernie (n) | cierniste krzewy |
| ciernina | tarnina, ciernisty krzew |
| cierść, cierzpę, cierzpie, cierzpą, cierzp, cierzpł, cierzpła, cierzpli, cierzpienie | cierpnąć, stawać się twardym, zdrętwiałym |
| cierzpieć | cierpieć |
| cieść, D lp ćcia (lub tścia, wcześniej ćścia) | teść, ojciec żony |
| cieść, ciepę, ciepie, ciepą, ciep, ciepł, ciepli, ciepienie | być ciepłym, grzać |
| cieślka, D lm cieślek | ciesiołka, ciesielstwo, wykonywanie pracy cieśli |
| cina | błoto, brud |
| ciołek, D lp ciołka | młody byczek |
| ciosłka, CMs lp cieślce, D lm ciosłek | ciesiołka, ciesielstwo, wykonywanie pracy cieśli |
| ciosło, Ms lp cieśle, D lm ciósł, ciosł | siekiera |
| ciota, CMs lp ciecie | ciotka, siostra ojca lub matki |
| ciszczba, D lm ciszczeb | ściskanie, ścisk, ciżba, tłum |
| cka, D lm desk | deska |
| cka, D lm tesk | tęsknota |
| cknić, cknąć, ckny, cnić, cklić | upadać na duchu, tęsknić, mocno czegoś pragnąć, nudzić się, odczuwać nudności |
| cło | tęskno, nudno |
| cosi | coś |
| ctować | częstować |
| czacze n, D lp czacza | cacko, drobny podarunek |
| czad, MsW lp czedzie | czad, dym |
| czadz ż, D lp czadzy | sadza, kopeć |
| czakać | czekać |
| Czarnobóg, D lp Czarnoboga | jeden z bogów panteonu słow. |
| czarny, M lm m-os. czerni | czarny |
| czart, MsW lp czercie | czart, czort, diabeł |
| czas, MsW lp czesie | czas, okres czasu |
| cząć, cznę, cznie, czną, cznij, czął, częła, częli, częty, częcie | zacząć, rozpocząć |
| czban | dzban |
| czerwieniec | lipiec |
| czerwień, D lp czerwnia | czerwiec |
| czerwiony, M lm m-os. czerwieni | czerwony |
| czery | przezroczysty, czysty |
| czerzpać, czerzpam, czerzpa, czerzpają | czerpać |
| czerzw, D lp czerzwia | czerw, robak |
| czerzwiony, M lm m-os. czerzwieni | czerwony |
| czestować | częstować |
| cześć ż, D lp czści | cześć |
| cześćny lub czestny, f.kr. czścien (później ccen) | cny |
| czetno | liczba parzysta |
| czeźć, czozę, czezie, czozą, czeź, czózł, czeźli, czezienie | ginąć, niknąć |
| czędo, D lm cząd | dziecko |
| czępieć, czępię, czępi, czępiał, czępieli, czępienie | kucać |
| czmiel | trzmiel |
| czoło, Ms lp czele, D lm czół | czoło |
| czosać, czeszę, czesie, czeszą, czesz, czosał, czesanie | czesać |
| czoznąć, czoznę, czeźnie, czozną, czeźnij, czoznął, czoznęli, czeźnięcie | ginąć, niknąć |
| czrzemcha | czeremcha; czosnek niedźwiedzi |
| czrzep | skorupa, czaszka, czerep |
| czrześnia | czereśnia |
| czrzewia | trzewia |
| czrzew, D lp czrzewia | trzewik |
| czrzez | przez |
| czrzoda, Ms lp czrzedzie, D lm czrzód | trzoda, czereda |
| czrzon, Ms lp czrzenie | trzon, trzonek |
| czrzosło, Ms lp czrześle | kora |
| czrzóz | przez |
| czrzysło | błoto |
| czstny, f.kr. czestn | cny, czcigodny, uczciwy, moralnie dobry |
| czso | co |
| cztery, MW m-os. czterej, DMs czterech, B m-os. czterech, C czterem, N. czteremi | cztery |
| cztwartka, CMs lp cztwiertce | ćwiartka |
| cztwarty, CMs lp cztwierci | czwarty |
| czuchnąć | cuchnąć |
| czudo, M lm czuda, D lm czud | cud |
| czysło, Ms lp czyśle | liczba |
| ćcia (wcześniej ćścia), D lm cieść | teściowa |
| ćcza (wcześniej ćszcza), D lm cieszcz | teściowa |
| ćszcza, D lm cieszcz | teściowa |
| ćścia, D lm cieść | teściowa |
| ćwierdza | twierdza |
| ćwierdzić | twierdzić |
| dać, dam, da, dadzą, dadz, dał, dali, dany, danie | dać |
| dać drapaka | uciec |
| Dadźbóg, D lp Dadźboga | bóg szczęścia i dostatku, syn Swaroga |
| dajać, daję, daje, dają, daj, dajał, dajali, dajany, dajanie | dawać |
| dań ż, D lp dani | danina, dar |
| darny, M lm m-os. dzierni | dziarski, pełen życia, żwawy, ochoczy |
| dar|zki, M lm m-os. dzier|zcy | dziarski, pełen życia, żwawy, ochoczy |
| dawać, dawam, dawa, dawają, dawaj, dawał, dawali, dawany, dawanie | dawać |
| dawać drapaka | uciekać |
| dawie | niegdyś, jakiś czas temu, kiedyś, dawno |
| dawić, dawię, dawi, dawią, daw, dawił, dawiony, dawienie | dławić, gnieść, ściskać, tłoczyć |
| dcerz ż, D lp dcerzy (lub ccerz, ccerzy) | córka |
| dcora, Ms lp dcerze, D lm dcór (później ccora, ccerze, ccór) | córka |
| dec ż | córka |
| decka, D lm dcek (później ccek) | córka |
| deżdż, D lp d|żdżu | deszcz |
| dębień | kwiecień |
| dlóto, Ms lp dlecie | dłuto |
| dłabić, dłabię, dłabi, dłabią, dłab, dłabiony, dłabienie | dławić, dusić, tłoczyć (winogrona) |
| dłóbać | dłubać, dłutować |
| dłóto | dłuto |
| dniek, D lp dzieńka | dzionek |
| dnieś | dziś |
| do | do |
| do pierwo | dopiero |
| dostatczyć | dostarczyć |
| do syci | dość, dosyć |
| doufać, doufam, doufa | ufać, spodziewać się |
| drać, dram, dra, drają, draj, drał, drali, dranie | szybko iść, uciekać, biec, śpieszyć |
| drać się, dram się, dra się, drają się, draj się, drał się, drali się, dranie się | bić się, szarpać się, targać się |
| draka | bijatyka, szarpanina |
| drałować | szybko iść, biec |
| drapacz | uciekinier; ten, kto szybko ucieka, umyka |
| drapać, drapam, drapa, drapaj, drapał, drapanie | skrobać, trzeć, pocierać, drapać, drzeć, rozrywać, rozdzierać, rozszarpywać, targać, szarpać, powodować swędzenie, powodować pieczenie, łaskotać, drażnić, podrażniać; grabić, plądrować, łupić, rabować, zagarniać siłą, kraść, rozkradać, krzywdzić; lecieć, biec, pędzić, czmychać, uciekać; zmuszać do ucieczki, zmuszać do biegu, poganiać, popędzać |
| drapać się, drapam się, drapa się, drapaj się, drapał się, drapanie się | drapać się, skrobać się; przedzierać się, wspinać się |
| drapak | uciekinier; ten, kto szybko ucieka, umyka |
| drapichrust | obieżyświat, włóczęga; gałgan, hultaj, łobuz, powsinoga |
| drapić, drapię, drapi, drapią, drap, drapił, drapienie | skrobnąć, potrzeć, drapnąć, podrzeć, rozerwać, rozedrzeć, rozszarpać; ograbić, splądrować, złupić, obrabować, zagarnąć siłą, okraść, ukraść; złapać, aresztować; polecieć, pobiec, popędzić, czmychnąć, uciec; zmusić do ucieczki, zmusić do biegu, pogonić, popędzić |
| dropew ż, D lp dropwi | drop |
| drożyć | drążyć, żłobić |
| drót, D lp drótu | drut |
| druch, M lm drusi | druh |
| drug, M lm drudzy | druh, przyjaciel, towarzysz |
| drużba, D lm drużeb | tworzenie oddziału, łączenie się w grupę, grupowanie się, nawiązywanie stosunków towarzyskich, przyjaźnienie się, zaprzyjaźnianie się, przyjaźń, przyjaciel, drużba |
| drzągiew ż, D lp drzągwi | błoto |
| drzeć, drę, drze, drą, drzyj, darł, dzierli, darty, dziercie | drzeć |
| drzon, Ms lp drzenie | dereń |
| dska, D lm desk | deska |
| dufać, dufam, dufa | ufać, spodziewać się |
| duma | duma, myśl, rada, zgromadzenie |
| dwa, MW m-os. dwaj, MBW ż. dwie, DMs dwu, B m-os. dwu, CN m. n. dwoma, ż. dwiema | dwa |
| dworzyszcze | podwórze |
| dzało | bardzo |
| dziać, dzieję, dzieje, dzieją, dziej, dział, dziali, dziany, dzianie | robić, działać, kłaść, podziewać |
| dziad, MsW lp dziedzie | dziadek |
| dział, Ms lp dziele | dział, podział, część, dola |
| działo, Ms lp dziele | 1. działo, 2. dzieło |
| dziat, DMs lp dziatu (temat na -u-) | dziecko |
| dziatwa | dzieci |
| dziec, dźgę, dźże, dźgą, dźżyj, dziegł, dźgła, dźgli, dźżony, dźżenie | palić, piec |
| dzieć m | dziecko |
| dzieć, dziedzę lub dziem, dziedze lub dzie, dziedzą, dziedz, dział, dzieli, dziany, dzienie | zrobić, podziałać, położyć, podziać |
| dziegawka | żegawka |
| dziegiew ż, D lp dziegwi | żagiew, płonący kawał drewna |
| dziela | dla |
| dzieńś | dziś |
| dzieśnica | prawa ręka, prawica |
| dziewierz | brat męża |
| dziewosnąb, D lp dziewosnęba | dziewosłąb, swat, osoba kojarząca narzeczonych |
| dzięć, MBW lm dzięcie, D lm dziąt, C lm dziętom, N. lm dziątmi, Ms lm dziętach | ząb |
| dziosny, M lm m-os. dzieśni | prawy |
| dziółew ż, D lp dziółwi | duży gliniany dzban; rodzaj beczki |
| dziwoki | dziki |
| dziwy | dziki |
| dźgliszcze | zgliszcze, miejsce pożaru, pozostałość po pożarze |
| dźłew ż, D lp dziełwi | duży gliniany dzban; rodzaj beczki |
| dźwrze lub dźwrzy, D dźwierz | drzwi |
| dźzać, dziżę, dziże, dziżą, dziż, dźzał, dźzany, dźzanie | stawiać piec, murować, lepić z gliny |
| d|żdżewnica | dżdżownica |
| d|żdżewny, f.kr. deżdżwien | deszczowy |
| gace (lm) | gacie |
| gałka | kawka |
| gały | ciemny, mroczny, śniady, czarny |
| gamajda m | ciamajda, gamoń, niedojda |
| gańba, D lm ganieb | hańba |
| garbić | 1. garbić, 2. gurbić, marszczyć, tworzyć zmarszczki na tkaninie |
| gardlica | gołąb, turkawka |
| gardło | gardło, krtań |
| gardoba | duma, hardość |
| gardy | twardy moralnie, dumny, okrutny, wstrętny, brzydki, hardy |
| garn | piec garncarski, palenisko, żar, ogień |
| garnidło | piec |
| gartań ż, D lp gartani | krtań |
| gartać | zgarniać, rozgarniać |
| gasło, D lm gaseł | hasło |
| gaść, gadę, gadzie, gadą, gadź, gadł, gadli, gadziony, gadzienie | zgadywać, wróżyć, mówić |
| gatać | przepowiadać, wróżyć |
| gazić, gażę, gazi, gażą, gaź, gaził, gaziony | przekraczać rzekę, brodzić |
| gądźba, D lm gądzieb | gra na instrumencie, muzyka |
| gąz, D lp gęzu | tyłek |
| gbeł, D lp giebła | wanna, balia |
| Gdaniesk, D lp Gdańska | Gdańsk |
| Gdecz, D lp Giedcza | Giecz |
| gędzić | grać na instrumencie |
| gęszcza | las |
| gibać | wyginać, giąć |
| giełk | zgiełk |
| glądać | patrzeć |
| glądźba, D lm glądzieb | oglądanie, patrzenie, ględzenie, gadanina, bzdura, bajka |
| ględźba, D lm ględzieb | oglądanie, patrzenie, ględzenie, gadanina, bzdura, bajka |
| glipać | patrzeć, zerkać, rzucać okiem |
| głchnąć, głchnę, głchnie, głchną, głchnij, głchnął, głchnęła, głchnęli, głchnienie | głuchnąć |
| głcić, głcę, głci | łykać |
| głeść, głchę, głsze, głchą, głesz, głechł, głchła, głchli, głszenie | głuchnąć |
| głet, D lp głta | łyk; gardło |
| głetka, D lm głtek | gardło, gardziel |
| głębić | pogłębiać, kopać |
| głtać | łykać |
| głuść, głuchę, głusze, głuchą, głusz, głuchł, głuchli, głuszenie | głuchnąć |
| gnać | paść |
| gnąć, gnę, gnie, gną, gnij, gnął, gnęła, gnęli, gniony ~ gnięty, gnienie ~ gnięcie | giąć |
| gnęśny, f.kr. gnęsien | wstrętny |
| gniady, M lp m-os gniedzi | gniady, brązowy, brunatny, ciemnobrązowy |
| gniecić, gniecę, gnieci, gniecą, gnieć, gniecił, gniecenie | rozpalać, niecić ogień (przez pocieranie) |
| gobiedz, D lp gobdza | bogacz |
| gobina | bogactwo |
| godnik | grudzień |
| godować, goduję, goduje, goduj, godował, godowanie | hodować, wychowywać, dogadzać; świętować; ucztować |
| gola | miejsce bezdrzewne, bezleśny wierzchołek góry |
| golina | miejsce bezdrzewne, bezleśny wierzchołek góry |
| gołęby | błękitny, jasnoniebieski, lazurowy |
| gołota | hołota |
| gomon | szum; kłótnia |
| gomonić się | kłócić się |
| gonieć, gonieje, goniał | starczać |
| gonioznąć, gonioznę, gonieźnie, goniozną, gonieźnij, gonieźnięcie | zdrowieć, wyzdrowieć |
| gonieźć, goniozę, goniezie, goniozę, gonieź, goniózł, goniozła, gonieźli, goniezienie | zdrowieć |
| gońba, D lm gonieb | uganianie się, gonitwa, pogoń, psy goniące zwierzynę |
| gora | góra |
| gorak | góral |
| gorazdy | zręczny, doświadczony |
| gordy | hardy; godny |
| gorzeć, gorzę, gorzy, gorzą, górz, gorzał, gorzeli, gorzany, gorzenie | palić się płomieniem |
| gospodzin | pan, gospodarz |
| gospódź, D lp gospodzia, wcześniej gospoć, D lp gospocia | pan, gospodarz |
| gowiędo, D lm gowiąd | cielę, bydlę (byk lub krowa) |
| gowiędzina | wołowina, mięso bydła |
| gób ż, D lp gobi | dostatek, bogactwo |
| gód, D lp godu | coś odpowiedniego, coś dobrego, coś wygodnego, coś przyjemnego, właściwy czas, odpowiedni czas, dobry czas, rok |
| gój, D lp goju | pokój, pomyślność, brak wojny, brak śmierci |
| gól ż, D lp goli | miejsce bezdrzewne, bezleśny wierzchołek góry |
| górew ż, D lp górwi | rukiew łąkowa |
| góra | góra porośnięta lasem |
| gów m, D lp gowia | wół |
| gów ż, D lp gowi | krowa |
| góźdź | gwóźdź, las, kołek |
| grabia m, DCMs lp grabi, B lp grabię | hrabia |
| graniwy | pomarańczowy, ropny, zgniły, zbutwiały, zepsuty, paskudny |
| grapa | strome zbocze |
| grcza, D lm grecz | gryka |
| grdyka | jabłko Adama, krtań |
| gręby | gruby |
| grobia | grobla |
| grobie | cmentarz |
| gromnicznik | luty |
| gropa | jama, głęboka górska dolina, strome zbocze |
| groźba, D lm grozieb | groźba (D lm gróźb), grożenie |
| groździe | winogrona |
| gródza | tama, płot; materiał, budulec |
| grtań ż, D lp grtani | krtań |
| grtyka | jabłko Adama, krtań |
| grzany, M lm m-os grzeni | zielony |
| grządziel | część, dyszel pługa, radła |
| grząść, grzędę, grzędzie, grzędą, grządł, grzędła, grzędli, grzędzienie | iść |
| grząźć, grzęzę, grzęzie, grzęzą, grzęź, grzązł, grzęzła, grzęźli, grzęzienie | grzęznąć |
| grzenica | zielona okrywa orzecha włoskiego |
| grześć, grzebę, grzebie, grzebą, grzebł, grzebiony, grzebienie | grzebać |
| gulać | hucznie się bawić, szaleć, hulać |
| gurbić | marszczyć |
| gwóźdź | gwóźdź, las, kołek |
| ić, idę, idzie, idą, szedł, szła, szli, idzienie ~ icie | iść |
| igo | jarzmo |
| igra, D lm igr | gra |
| igracz | gracz |
| igrać | grać |
| ikra, D lm ikr | 1. ikra, 2. kra |
| ilem, D lp ilmu | wiąz szypułkowy, limak |
| imie (od jąć) | weźmie, chwyci |
| imieć, imam, ima, imają, imiej, imiał, imieli, imiany, imienie | mieć |
| irpa | jama, głęboka górska dolina |
| iskra, D lm iskr | iskra, skra, iskierka, skierka |
| istba, D lm isteb | izba, pokój |
| isty | prawdziwy |
| iścina | prawda |
| iwiór, D lp iwioru, Ms lp iwierze | wiór |
| izok | czerwiec |
| jabal | jabłko |
| jabiel ż, D lp jabieli | jabłoń |
| jabło | jabłko |
| jadać | badać, węszyć |
| jaga | jagoda |
| jagn | baranek, jagnię |
| jagniec, D lp jagńca | baranek, jagnię |
| jajce | jajko |
| jaje | jajo |
| jako | jak |
| Jakób | Jakub |
| jar | baranek, jagnię |
| jara | lato |
| jarka | młoda owca |
| jarość | srogość, surowość, wściekłość, szaleństwo, obłęd |
| jars, MsW lp jersie | niedźwiedź |
| jary | srogi, surowy, wściekły, szalony |
| jas | pas |
| jasień | jesion |
| jasion, MsW lp jasienie | jesion |
| jasny, jeśniejszy | jasny, jaśniejszy |
| jastrząb, D lp jastrzęba | jastrząb |
| jastrzeb, D lp jastrzeba | jastrząb |
| jaszczerzyca | jaszczurka |
| jaszczór, D lp jaszczora, Ms lp jaszczerze | jaszczur |
| jaś | jesion |
| jaść, jadę, jadzie, jadą, jadź, jadł, jadli, jadziony, jadzenie | badać, węszyć |
| jato | stado, ławica |
| Jawia ż, D lp Jawi | świat rzeczywisty w mitologii słow., rządzony przez Pioruna lub Swaroga |
| jawić | pokazywać |
| jawie | jawnie, otwarcie, w rzeczywistości |
| jaz | ja |
| jaza | koza |
| jaziona, CMs jazienie | kozia skóra |
| jaź | kozioł |
| jaźno | kozia skóra |
| jąć ż | żona brata męża, jątrew |
| jąć, imę, imie, imą, imij, jął, jęła, jęli, jęty, jęcie | wziąć, chwycić (rękami), złowić |
| jąć się (za coś) | zabrać się za coś / do czegoś |
| jątrew ż, D lp jątrwi | żona brata męża (żona dziewierza), także bratowa (żona brata) lub synowa (żona syna) |
| jązew m, D lp jązwia | język |
| jednako | jednak |
| jedzin ż, jedzina, n. jedzino | jeden |
| jedziniec | odyniec, samotny dzik |
| jedziny ż, jedzina, n. jedzine | jedyny |
| jedziństwo | jedność, zjednoczenie, związek |
| jeno | tylko |
| jesiennik | wrzesień |
| jezioro, Ms lp jezierze | jezioro |
| jeżdżać | jeździć wiele razy |
| josw, MsW lp jeświe | koń |
| justro | jutro, rano, o świcie |
| juże | już |
| jużyn lub jużyna | posiłek popołudniowy, obiad, kolacja |
| k, kie (+ C) | ku, do, w kierunku |
| kalika | kaleka |
| kanić, kanię, kani, kanią, kanił, kaniony | zapraszać |
| kapica | habit |
| kapra | to, co kapie, śluz z oczu |
| karcz | 1. pniak (z korzeniami), 2. kurcz |
| karczag lub karczak | gliniany garnek, korczak |
| karczyć | kurczyć |
| kardo | stado |
| karny | z okaleczonym uchem |
| karpiel | brukiew |
| karpr | karp |
| karprzywa | pokrzywa |
| karsy | skarlały, skarłowaciały |
| karty | szorstki, chropawy |
| karźno | futro zwierzęce |
| kaszl | kaszel |
| kaszlać, kaszlę, kaszle, kaszlą, kaszl, kaszlał, kaszlali, kaszlanie | kaszlać, kaszleć, kasłać |
| kawalec, D lp kawalca | los, wylosowany udział, drewno do losowania |
| kazać, każę, każe | kazać, mówić, powiedzieć |
| kazić, każę, kazi | psuć, niszczyć |
| kąca | szałas, namiot, dom |
| kącia | szałas, namiot, dom |
| kącina | świątynia pogańska |
| kącka | szałas, namiot, dom |
| kądła, D lm kędeł | włos |
| kądziel ż, D lp kądzieli | przędziwo nawinięte na przęślicy, przygotowane do przędzenia |
| kąść, kędę, kędzie, kędą, kądź, kądł, kędła, kędziony, kędzieni, kędzienie | kąsać |
| kbieł, D lp kiebła | kubeł, wiaderko, jednostka ilości ziarna |
| kczyca | warkocz, kitka włosów |
| kędy, kęda, kędzie, kędu | skąd, którą drogą |
| kędzierz | człowiek z kędzierzawymi włosami; koń z kędzierzawą grzywą lub ogonem |
| kędzior, Ms lp kędzierze | lok |
| kępina | jeżyna |
| kidać, kidam, kida | rzucać |
| kie (+ C) | ku, do |
| kiegdy | kiedy |
| kiełk | biodro |
| kiełp, D lp kiełpia | łabędź |
| kierz, D lp krza | krzak, krzew |
| kij | kij, drąg, młot |
| kika | rodzaj fryzury z okrężnym warkoczem (u zamężnej kobiety) |
| kląść, klęsę, klęsie, klęsą, kląsł, klęsła, klęśli, klęsiony, klęsienie | stawać się wklęsłym, przestać być nabrzmiałym |
| kleć ż | spiżarnia |
| klewrzot, Ms lp klewrzecie | współsługa |
| kludzić | czyścić, porządkować, sprzątać |
| klukiew ż, D lp klukwi | żurawina |
| kładziwo | mały młotek |
| kłaść, kładę, kładzienie | kłaść |
| kłobuk | rodzaj nakrycia głowy, kapelusz filcowy |
| kłodziądz, D lp kłodziądza, D lm kłodziędzy | studnia |
| kłokól, D lp kłokolu | kąkol, roślina o kwiatach w kształcie dzwonu |
| kłokół, D lp kłokołu | dzwon |
| kłosień | sierpień |
| kłóć, kolę, kole, kolą, kól, kłół, kłóty, kłócie | kłuć |
| kłtać | łykać |
| kmiot, MsW lp kmiecie | bogaty chłop, gospodarz, rolnik, wieśniak |
| kmotra, D lm kmoter | kuma, matka chrześniaka lub chrześnicy, matka chrzestna syna, córki, chrześniaka, chrześnicy |
| kmoter, D lp kmotra | kum, ojciec chrześniaka lub chrześnicy, ojciec chrzestny syna, córki, chrześniaka, chrześnicy |
| kniądz m, D lp kniędza | ksiądz |
| kniążę n, D lp kniążęcia | syn władcy |
| knięga, D lm kniąg | księga |
| kobyła | koń, klacz |
| kociec, D lp kojca | kojec |
| kocieł, D lp kotła | kocioł |
| kokosz m, ż | kogut, kura |
| kolano, Ms lp kolenie | kolano |
| kole (od kłóć) | kłuje |
| koło, M lm kolosa (odm. jak niebo) | koło |
| kołowóz | sierpień |
| komnarz, komonarz | hodowca koni |
| komń, komoń | koń |
| konarz | hodowca koni |
| koprzywa | pokrzywa |
| korab, D lp korabia | statek |
| kosień | październik |
| kośba, D lm kosieb | kośba, koszenie |
| kowacz | kowal |
| kowarz | kowal |
| kozieł, D lp kozła | kozioł |
| koża, D lp kóż | skóra (kozia) |
| kówczeg | pudełko, szkatułka |
| kół, D lp koła | zaostrzony pal, sztacheta, kołek |
| krasny | czerwony |
| krcha, D lm krech | odrobina, okruszyna |
| krcheć ż, D lp krechci | krzta, odrobina |
| krechta, D lm krchet | odrobina |
| kret, D lp krta | kret |
| kromoła, D lm kromół | przewrót, rewolta, rebelia |
| kropia, D lm kropi | kropla |
| krów, D lp krowu | dach |
| krszyna | odrobina, okruszyna |
| krtyka | krtań; jabłko Adama |
| kruch | chleb |
| krzasło, Ms lp krześle | krzesło |
| krzeczny, f.kr. krzeczen | grzeczny, odpowiedni, dobry, nadający się do czegoś (k rzeczy) |
| krzest, D lp krzstu | chrzest, krzyż |
| krzciuk | kciuk |
| krzosać, krzeszę, krzesze, krzeszą, krzosał, krzosała, krzosali, krzosanie | krzesać |
| krzydło | skrzydło |
| krzywy | krzywy, naganny moralnie, zły moralnie |
| ksze | księże |
| ktosi | ktoś |
| kucić, kucę, kuci | czynić coś, działać, grzebać w czymś, krzątać się |
| kur | kogut |
| kurew ż, D lp kurwi | kura, kurwa |
| kuropeć m, D lp kuropcia | kuropatwa |
| kuropetwa | kuropatwa |
| kuroptew ż, D lp kuropetwi | kuropatwa |
| kutać | czynić coś często |
| kuźniec, D lp kuzieńca | kowal |
| kwiecień | kwiecień, maj |
| kwiść, kwtę, kwcie, kwtą, kwcij, kwitł, kwitła, kwitli, kwcienie | kwitnąć |
| kwtnąć, kwtnę, kwtnie, kwtną, kwtnij, kwtnął, kwtnęła, kwtnęli, kwtnienie | zakwitać, kwitnąć |
| lanoba | lenistwo |
| lany, m-os. MW lm leni | leniwy |
| lask | liść |
| latoś | tego roku |
| latywać | latać wiele razy |
| ląc, lęgę, lęże, lęgą, lęż, lągł, lęgła, lęgli, lężenie | składać jaja, także: rozmnażać się |
| ląc, lękę, lęcze, lęką, lęcz, ląkł, lękła, lękli, lęczenie | straszyć |
| ląc się, lęże się | zostawać zapłodnionym (o jaju), wykluwać się z jaja (o pisklęciu), pojawiać się (o robactwie) |
| ląc się, lęknie się | bać się, kulić się ze strachu |
| lągiew ż, D lp lągwi | żaba |
| lecha | grządka |
| lecieństwo | wolność |
| leczba, D lm leczeb | kuracja, leczenie, medycyna |
| leć | można, wolno |
| ledzień | styczeń |
| legki | lekki |
| lejba, D lm lejeb | lanie, ulewa, ulewny deszcz |
| lem, D sg lmu | wiąz |
| lepak | zaś, natomiast |
| lepy | ładny, dobry |
| leszczyna | leszczyna, listowie |
| leść ż, D lp lści | podstęp, oszustwo, obłuda, przebiegłość, chytrość |
| lewy | lewy, naganny moralnie, zły moralnie |
| leźć, lazę, lezie, lazą, leź, lazł, leźli, lezienie | iść, leźć |
| lęca | soczewica |
| lgoba | lekkość |
| licho | liczba nieparzysta |
| liczba, D lm liczeb | liczba, liczenie |
| limak | wiąz szypułkowy |
| linieć | marnieć, tracić siły |
| liny | cienki, słaby, giętki |
| lipień | czerwiec, lipiec |
| lipnik | lipiec |
| list | liść, list |
| listopad | październik, listopad |
| listopadnik | listopad |
| liście n, D lp liścia | listowie |
| lnąć, lnę, lnie, lną, lnij, lnął, lnęła, lnęli, lnienie | lgnąć, grzęznąć, przylepiać się |
| lot, D lp lotu, MsW lecie | lot |
| lód, D lp lodu, MsW ledzie | lód |
| lpieć, lpię, lpi, lpią, lpij, lpiał, lpieli, lpienie | przylegać, być przylepionym |
| lściwy | przebiegły, chytry, podstępny, obłudny |
| lubew ż, D lp lubwi | miłość |
| luto: w wyrażeniu luto mi jest | odczuwam przykrość, cierpienie, żal mi kogoś, współczuję |
| lutość | litość |
| luty | srogi, okrutny, dziki, ostry, piekący, surowy, wściekły, zawzięty |
| łakać, łaczę, łacze, łaczą, łacz, łakał, łakali, łakanie | łaknąć, być głodnym |
| łaska | łaska, łaskawość, życzliwość, przychylność; miłość; pieszczoty, przymilanie się |
| łaskać | głaskać; błagać, przepraszać, łagodzić |
| łaskardź ż, D lp łaskardzi | pragnienie, żądza |
| łasy | łakomy, chciwy, pożądliwy |
| łąk, D lp łęku | łuk, obłąk kuszy |
| Łekno, D lm Łken | Łekno, Łukno |
| łeż ż, D lp łży | kłamstwo, fałsz |
| łeżka, D lm łżek | łyżka |
| łęk | łuk, obłąk kuszy |
| łga, D lm łeg | łyżka |
| łgać, łgę, łże, łgą, łżyj, łgał, łganie | łgać, kłamać |
| łgiet, D lp łegta | kielnia |
| Łkno, D lm Łekn | Łekno, Łukno |
| łobzać | całować |
| łocyka | sałata |
| łokiew ż, D lp łokwi | kałuża, zbiornik wody |
| łoktek, D lp łokietka | łokieć |
| łót | łut, jednostka ciężaru |
| łudzikwiat | kwiecień |
| łuk | czosnek, cebula |
| łuna | księżyc |
| łuża | kałuża |
| łyst m, także łysta ż, łystwa ż, łysto n | łydka |
| łyś ż, D lp łysi | ryś (gatunek z rodziny kotowatych) |
| łytka | łydka |
| łyzgać | ślizgać się po lodzie |
| łyżew ż, D lp łyżwi | łyżwa |
| łyżyca | łyżka |
| łżujak | marzec |
| łżyca | łyżka |
| łżykwiat | kwiecień |
| łżytrawa | kwiecień |
| macecha | macocha |
| maciory | stary, dojrzały |
| maczeć, maczeję, maczeje, maczeją, maczej, maczał, maczeli, maczany, maczenie | wiedzieć, umieć, znać |
| maczyć, maczę, maczy, maczą, macz, maczył, maczony, maczenie | uczyć |
| mać ż | matka |
| mać, mam, ma, mają, mał, mali, many, manie | machać, wywijać, dawać znaki |
| majać, majam, maja, mają, majał, majali, majany, majanie | machać, wywijać, dawać znaki |
| majak | znak |
| makać | macać, dotykać |
| manąć | machnąć |
| marda | morda |
| mardać | merdać |
| markiew ż, D lp markwi | marchew |
| marlina | zwłoki |
| marmelada | marmolada, konfitura z pigwy |
| Marmorzana, CMs lp Marmorzenie | postać rekonstr |
| marmór, D lp marmoru | marmur |
| martew ż, D lp martwi | mirt |
| martwy, M lm m-os. miertwi | martwy |
| Marzana, CMs lp Marzenie | boginka z religii słow., córka Wielosa, demon śmierci (i miłości, jak indyjska Kali?) i bogini zimy |
| mar|znąć, mar|znę, mier|znie, mar|zną, mier|znij, mar|znął, mar|znęła, mar|znęłi, mier|znienie | marznąć |
| maść | barwa, kolor |
| matory | stary, dojrzały |
| Mchobór | Muchobór (dzielnica Wrocławia) |
| mdłoba | słabość |
| mdły, f.kr. medł | słaby, niewyraźny, nikły, zmęczony, obwisły |
| mdzać, mdzam, mdza, mdzał | omdlewać, słabnąć |
| mdzieć, mdzieje, mdział | być słabym, zmęczonym |
| medłoba | słabość |
| medły, f.kr. mdzieł | słaby, niewyraźny, nikły, zmęczony, obwisły |
| mermelada | marmolada, konfitura z pigwy |
| miał, MsW lp miele | miał |
| miańba, D lm mianieb | zamiana, wymiana |
| miąz, D lp mięzu | miąższ |
| miązdra | miazga (tkanka między łykiem a drewnem), miąższ |
| miąższy | gruby, masywny, mięsisty |
| miechur | pęcherz |
| mieć, miem, mie, mieją, miej, miał, mieli, mienie | śmieć, mieć śmiałość, mieć odwagę |
| miedzy | między |
| miedźwiedź | niedźwiedź |
| mieniesk | księżyc, miesiąc |
| mień m, D lp mnia | miętus (nazwa ryby Lota) |
| mieńba, D lm mienieb | zamiana, wymiana |
| mier | mir, pokój, spokój |
| mierlina | zwłoki |
| mierwew ż, D lp mierwwi | grząskie błoto |
| mier|zieć, mier|zieję, mier|zieje, mier|zieją, mier|ziej, mier|ział, mier|zienie | czuć wstręt, złość, obrzydzenie |
| mier|zić, mierżę, mier|zi, mierżą, mier|zij, mier|ził, mierżenie | mrozić, ziębić |
| mierźć, mar|zę, mier|zie, mar|zą, mierź, mar|zł, mar|zła, mier|źli, mierzienie | marznąć |
| miesiąc | księżyc, miesiąc |
| mieść, miotę, miecie, mieć, miótł, miotła, mietli, mieciony, miecienie | rzucać, miotać, wiać, zagarniać, sprzątać, czyścić miotłą |
| mięsopustnik | luty |
| mięść, miętę, mięcie, miętą, miętł, mięciony, mięcienie | mącić, mieszać, bełtać |
| mileć, milę, mili, milą, milał, mileli, milony, milenie | miłować, kochać |
| miłoba | miłość, upodobanie |
| miń m, D lp minia | miętus |
| miotła, CMs lp mietle | miotła |
| miód, D lp miodu, Ms lp miedzie | miód |
| mleć, mielę, miele, mielą, miel, mełł, mełła, mełli, mełty, milcie | mielić |
| mlekoses, D lp mlekossa | osesek, ten, który ssie mleko |
| mleść, mlodę, mledzie, mlodą, mledź, mlódł, mlodła, mledli, mledziony, mledzienie | prosić bóstwo |
| mleziwo | pierwsze mleko krowy po ocieleniu, siara |
| mleźć, mlozę, mlezie, mlozą, mleź, mlózł, mlozła, mleźli, mleziony, mlezienie | doić, ssać |
| mlin | młyn |
| mlost, MsW lp mleście (także młost) | naczynie na mleko |
| mlozo, Ms lp mlezie | mleko (słodkie) |
| młoda | modlitwa |
| młodziec, D lp młodźca (lub młojca) | ktoś odważny, zaradny, bohater |
| młodzić | prosić bóstwo |
| młokiew ż, D lp młokwi | niezamarzające bagno |
| młost | naczynie na mleko |
| młot | kij, cep, młot |
| młoto | słód |
| młozo | mleko (słodkie) |
| młóćba, D lm młócieb | młócka, młócenie |
| modlić | prosić bóstwo |
| modła | modlitwa, oddawanie czci bóstwu |
| modry | niebieski, ciemnoniebieski, siny |
| mokiew ż, D lp mokwi | 1. słota, deszczowa pogoda, 2. błotnista okolica, miejsce zalewane wodą |
| mołwa, D lm mółw | mowa |
| mosiąg, D lp mosiągu | mosiądz |
| możdżew, D lp możdżewia | modrzew, wcześniej może także jałowiec |
| móc, mokę, moczesz, moką, mocz, mókł, mokła, mokli, moczenie | moknąć |
| mółwić | mówić |
| mórew ż, D lp mórwi | jagoda morwy |
| mózg I, D lp mózgu | mózg, także szpik kostny |
| mózg II, D lp mozga | guz, sęk, węzeł sieci |
| mrokiew ż, D lp mrokwi | 1. chmura, 2. trzęsawisko |
| mrów ż, D lp mrowi | mrówka |
| mrzeża | sieć |
| mudzić, mudzę, mudzi, mudzą, mudź, mudził, mudzenie | tracić czas, zwlekać, marudzić, ociągać się |
| muraw m, D lp murawia | mrówka |
| murzyn, M lm murze, D lm mur lub murów, C lm murom | Murzyn, Maur |
| muść, mudę, mudzie, mudą, mudź, mudł, mudzienie | drzeć, ćmić, strzykać, tęsknić |
| mzda, D lm miezd | zapłata, wynagrodzenie |
| nabodzaz, D lp nabodzaza, Ms lp nabodzezie | wiertło |
| naciot, MsW lp naciecie | mąż siostry ojca lub matki |
| nadwrzedzić | nadwyrężyć |
| namiot, MsW lp namiecie | namiot |
| narzaz, Ms lp narzezie | danina dla bydła obliczana według nacięć |
| nasiono, Ms lp nasienie, D lm nasion | nasiono |
| nastatczyć | nastarczyć, nadążyć |
| naszać | nosić wiele razy |
| naw m, D lp nawia | zmarły, trup |
| Nawia ż, D lp Nawi | miejsce przebywania dusz zmarłych w mitologii słow., zarządzane przez Wielosa, por. Jawia i Prawia. |
| nawić, nawię, nawi, nawią, naw, nawił, nawienie | nużyć, smucić, martwić |
| nawidzić (nawidzę, nawidzi, nawidzą, nawidź, nawidził, nawidzenie) | lubić widzieć, lubić, kochać |
| Nawie n, D lp Nawia | miejsce przebywania dusz zmarłych w mitologii słow., zarządzane przez Wielosa, por. Jawia i Prawia. |
| nawiść ż, D lp nawiści | przyjaźń, sympatia, lubienie |
| ncew ż, D lp necwi | podłużne naczynie z jednego kawałka drewna |
| ne | ale |
| nęda, D lm nąd | nuda |
| nic, nikę, nicze, niką, nicz, nikł, nikli, niczenie | niknąć, ginąć, zanikać, chylić się |
| niebo | niebo |
| nieboga, D lm niebóg | biedaczka, nieboraczka, nieszczęśnica |
| niebozas | drewniane wiertło |
| niebożczyk | nieboszczyk |
| niebożec, D lp niebożca | biedak, nieborak, nieszczęśnik |
| niechlujny, f.kr. niechlujen | nieuporządkowany, niedbały |
| niecić, niecę, nieci, niecił | rozpalać |
| nieć | wnuk stryja, wuja lub cioty |
| niepeć ż, D lp niepci | przewidywanie złych następstw, brak ufności, nie żarty |
| niepłódew ż, D lp niepłódwi | kobieta niepłodna |
| nieść ż | wnuczka stryja, wuja lub cioty (według Bańkowskiego), wcześniej potomkini, wnuczka, synowica, bratanica, siostrzenica |
| nieścierz | wnuczka stryja, wuja lub cioty (według Bańkowskiego), wcześniej potomkini, wnuczka, synowica, bratanica, siostrzenica |
| nieściora | wnuczka stryja, wuja lub cioty (według Bańkowskiego), wcześniej potomkini, wnuczka, synowica, bratanica, siostrzenica |
| nikto | nikt |
| nnie | teraz, obecnie |
| noga, MBW lpdw dwie nodze, DMs lpdw dwu nogu, CN lpdw dwoma nogoma, MBW lm trzy nogi, D lm trzech nóg, C lm trzem nogom, N. lm trzemi nogami, Ms lm o trzech nogach | noga |
| norzyć | topić |
| nóta | nuta |
| nucić | zmuszać |
| nuta | bydło |
| nuże | nuż |
| ny | teraz, obecnie |
| nyć, nyję, nyje, nyją, nyj, nył, nycie | doskwierać (np. o bólu zęba); narzekać, smucić się, tracić otuchę. |
| nynie | teraz, obecnie |
| nyniejszy | obecny, teraźniejszy |
| ńcew ż, D lp niecwi (lub ncew, D lp necwi) | podłużne naczynie z jednego kawałka drewna |
| obełgać, obełgę, obełże, obełgą, obełżyj, obełgał, obełgany, obełganie | okłamać |
| obiecado | abecadło, alfabet |
| obiecadło | abecadło, alfabet |
| obierz ż, D lp obierzy | 1. obszar łowiska, na którym osaczono zwierza w czasie polowania, 2. sprzęt myśliwski. |
| obłocznik | płanetnik |
| obówie | buty, obuwie |
| obr | olbrzym |
| obrześć, obrzęcę, obrzęce, obrzęcz, obrzótł, obrzotła, obrzetli, obrzęcony, obrzęcenie | znaleźć, uzyskać |
| obrzotać, obrzotam, obrzota | znajdować, uzyskiwać |
| obrzyn, M lm obrze, D lm óbr lub obrów, C lm obrom | olbrzym |
| obuć, obuję, obuje, obują, obuj, obuł, obuty, obucie | włożyć buty, ubranie |
| obywaciel, D lm obywaciół (odm. jak przyjaciel) | mieszkaniec, obywatel |
| obywać | mieszkać |
| ocelić | ocalić, wyleczyć |
| ochabić | osłabić, oszczędzić; ujrzeć, dostrzec |
| ochełznąć | okiełznać, powściągnąć |
| ociec, D lp oćca (lub ojca) | ojciec |
| odlew | od lewej strony |
| oddział, Ms lp oddziele | oddział |
| odziec, odźgę, odźże, odźgą, odźżyj, odziegł, odźgła, odźgli, odźżony, odźżenie | opalić, opiec, p |
| odzieg | ożóg, pogrzebacz |
| ogartać | ubierać się |
| ogń | ogień |
| oguł | ogół |
| ogurek | ogórek |
| ogurzec, D lp ogurca | ogórek |
| oko, MBW lpdw dwa oczy, DMs lpdw dwu oczu, CN lpdw dwoma oczyma, MBW lm trzy oka, D lm trzech ok, C lm trzem okom, N. lm trzemi okami, Ms lm o trzech okach | oko |
| okuń | okoń |
| omacek, D lp omacku | ciemność |
| omacką | po omacku |
| onrót | andrut, wafel |
| opa | małpa |
| opica | małpa |
| opiekadlnik | rządca, szafarz, opiekun, tutor, dispensator |
| opłwity | obfity |
| oratwa | orka |
| orz | koń, rumak |
| orzyc | źrebak |
| oses, D lp ossa | osesek, dziecko, które ssie jeszcze mleko matki |
| osieł, D lp osła | osioł |
| osoczyć | oskarżyć, donieść |
| osora | łza |
| ossek, D lp oseska | osesek |
| oszłom | człowiek w hełmie |
| oszłomiony | w hełmie |
| ościen, D lp ostna (osna) | oścień, ostre widełki do łowienia ryb, bodziec do poganiania zwierząt |
| oścież | drąg, wokół którego układa się stóg, czop, na którym obracają się wrota |
| ośm | osiem |
| oświata, CMs lp oświecie | oświata |
| ot, ote | od, ode |
| otdział, Ms lp otdziele | oddział |
| otlek | pozostałość, reszta |
| otlew | od lewej strony |
| otroczę n, D lp otroczęcia, D lm otrocząt | chłopiec |
| otroczyc | chłopczyk |
| otrok | dziecko, podrostek |
| owako | owak, tak |
| ożec, ożgę, ożże, ożgą, ożżyj, ożegł, ożgła, ożgli, ożżony, ożżenie | opalić, opiec |
| ożeg, D lp ożega | pogrzebacz |
| ożloda, CMs lp ożledzie | deszcz ze śniegiem, marznący deszcz |
| óbr, D lp obra | olbrzym |
| ół, D lp ołu | piwo |
| órz, D lp orza | koń, rumak |
| pacze | więcej, raczej |
| pajęcznik | wrzesień |
| pak | zaś, natomiast |
| palba, D lm paleb | strzelanina, strzelanie |
| panew ż, D lp panwi | rodzaj wklęsłej patelni przypominającej współczesny wok, wklęsła powierzchnia, dolina |
| pardew ż, D lp pardwi | pardwa |
| parst, Ms lp pierście | palec |
| partki | portki, spodnie |
| pasierb | pasierb, syn przysposobiony, wzięty na wychowanie |
| pasierbica | pasierbica, córka przysposobiona, wzięta na wychowanie |
| pasirzyt | pasożyt |
| pastwa | pasienie, wypas; pokarm, karma, żer; trzoda; zdobycz, łup |
| paszczeka | paszczęka, paszcza |
| paszenóg, D lp paszenoga | mąż świeści (siostry żony) |
| paśba, D lm pasieb | wypas, pasienie, strzeżenie, pilnowanie pasącego się bydła |
| pągiew ż, D lp pągwi | guzik, kulista ozdoba |
| pcieniec, D lp pcieńca | ptak, pisklę |
| pcica | ptak |
| pcicz m, D lp pcicza | ptak, pisklę |
| peć m, D lp pcia | ptak |
| pełk | pułk |
| pełny, M lm m-os. pilni | pełny |
| perć ż, D lp perci | ścieżka |
| perz | ogień |
| petka, D lm ptek | ptak |
| petla, D lm ptel | pętla, sidła |
| petwa, D lm ptew | ptak |
| piana, Ms lp pienie | piana |
| piasnka, D lm piasnek | piosenka |
| piądź, D lp piędzi | piędź, odległość między końcami kciuka i palca środkowego, 1/3 łokcia lub 3/4 stopy |
| piekny | piękny |
| piekry | piękny |
| piekrzyć, piekrzę, piekrzy, piekrzą, piekrz, piekrzył, piekrzenie | upiększać |
| pielegować | pielęgnować |
| piemień | pasterz |
| pieniąg | pieniądz, drobna moneta |
| piepiół, D lp piepiołu, Ms lp piepiele | popiół |
| pier | biesiada, uczta |
| pierdziel ż, D lp pierdzieli | tyłek, kuper, dupa |
| pieróg, D lp pierogu | ciasto; pieróg |
| pierść, pierzchę, piersze, pierzchą, piersz, pierzchł, pierszenie | pierzchnąć, rozproszyć się, uciec prychając |
| pierzch | parch |
| pierzchawka | purchawka |
| pierzwy, pierzwszy | pierwszy |
| piewacz | śpiewak, piewca |
| pilg | perz, chwast |
| pilgać | pełgać, ogarniać (o ogniu, płomieniach) |
| pilnić | pełnić |
| pilść ż, D lp pilści | pilśń, rodzaj zbitego materiału z wełny lub sierści |
| Pilźno | Pilzno |
| pilźć, pełzę, pilzie, pełzą, pilź, pełzł, pełzła, pilźli, pilzienie | pełznąć, czołgać się |
| Piorun | bóg gromu w panteonie słow., zwykle namolnie propagowany w postaci bohemizmu Perun przez niedouczonych pseudobadaczy religii słow., utożsamiany czasem ze Swarogiem, zawiadywał Jawią |
| piotla, D lm piotel | pętla, sidła |
| piórło, Ms lp pierle | berło |
| pióro, Ms lp pierze | pióro |
| Piórpioruna | żona Pioruna, zwykle propagowana w formie Perperuna |
| pisk m, D lp piska | ryba |
| piszcz m | ryba |
| pitać, pita | karmić |
| pitwać, pitwam, pitwa | ciąć tępym nożem |
| pląść, plęszę, plęsze, plęszą, pląsł, plęsła, plęsli, plęszony, plęszenie | tańczyć |
| pląść, plętę, plęcie, plętą, plątł, plętła, plętli, plęciony, plęcienie | gmatwać, wikłać |
| plece n, D lp pleca (lpd plecy) | ramię, bark |
| pleć ż, D lp pleci | plecionka |
| pleć, pielę, piele, pielą, piel, pełł, pełła, pełli, pełty, pilcie | plewić, pielić, oczyszczać grządkę z chwastów |
| plećba, D lm plecieb | plecenie, opowieść, opowiadanie, gadanina, bajka, bzdura |
| plegować | pielęgnować |
| plwać, pluję, pluje, plują, pluj, plwał, plwany, plwanie | pluć |
| płanetnik | płanetnik |
| płatew ż, D lp płatwi | podłużna belka w konstrukcji nośnej dachu łącząca dźwigary, podtrzymująca krokwie lub jętki |
| pławba, D lm pławieb | żegluga, żeglarstwo, żeglowanie, nawigacja |
| pławiec, D lp pławca | żeglarz |
| płonina | góra (niepokryta lasem) |
| płoń ż, D lp płoni | równina, nieurodzajna ziemia, miejsce na pastwisko |
| płosa | pas ornej ziemi |
| płotew ż, D lp płotwi | płoć |
| płowy | płowy, wyblakły, żółtobiały, jasnożółty, jasnoniebieski, blady, bladoniebieski |
| płóć, polę, pole, polą, pól, płół, płóła, płóli, płóty, płócie | oczyszczać ziarno z plew, podrzucając je na nieckach |
| płódew ż, D lp płódwi | łożysko |
| płókać | płukać |
| płóz, D lp płoza | płaz, połoz, zwierzę pełzające |
| pobiedzić, pobiedzę, pobiedzi, pobiedzą, pobiedź, pobiedził, pobiedzenie | zwyciężyć |
| pochopić | porwać |
| pociot, MsW lp pociecie | mąż cioty (siostry ojca lub matki) |
| pociotek | syn brata lub siostry współmałżonka |
| pociotka | córka brata lub siostry współmałżonka |
| Podaga | kobiecy demon z religii słow. czczony w Płoni (obecnie Plön, Schleswig-Holstein) |
| poddziec, podedźgę, podedźże, podedźgą, poddzież, poddziegł, podedźgła, podedźgli, podedźżony | podpalić, podpiec |
| poddziegać | podpalać, podpiekać, podżegać |
| podniata, Ms lp podniecie | podnieta |
| podziać, podzieję, podzieje, podzieją, podziej, podział, podziali, podziany, podzianie | zrobić, położyć |
| podział, Ms lp podziele | dział, podział |
| podziec, podźgę, podźże, podźgą, podzież, podziegł, podźgła, podźgli, podźżony | spalić |
| podziega | pożoga, pożar, niszczenie ogniem |
| podziegać | palić, niszczyć ogniem |
| pod|żec, podeżgę, podeżże, podeżgą, pod|żeż, pod|żegł, podeżgła, podeżgli, podeżżony | podpalić, podpiec |
| pogłcać | połykać |
| pogłcić, pogłcę, pogłci | połknąć |
| polana, Ms lp polenie | polana |
| polano, Ms lp polenie | polano |
| pomanąć | machnąć, kiwnąć, skinąć, dać znać |
| pomnieć, pomnię, pomni, pomnią, pomnij, pomniał, pomnieli, pomniany, pomnienie | pamiętać |
| ponikiew ż, D lp ponikwi | źródło kryjące się pod ziemią |
| pono | podobno |
| poróbstwo | rozwiązłość seksualna |
| posiół, D lp posioła, MsW lp posiele | mąż siostry matki |
| pościernik | październik |
| pośledni | ostatni |
| poświata, CMs lp poświecie | poświata |
| potomek | potomek |
| potomka | potomkini |
| poziem | poziom |
| poziemka | poziomka |
| pożec, pożgę, pożże, pożgą, pożeż, pożegł, pożgła, pożgli, pożżony, pożżenie | spalić |
| pożega | pożoga, pożar, niszczenie ogniem |
| pożegać | palić, niszczyć ogniem |
| półbrat | brat przyrodni, syn jednego z rodziców z poprzedniego związku |
| półk | pułk |
| półsiostra, CMs półsiestrze | siostra przyrodnia, córka jednego z rodziców z poprzedniego związku |
| ppiernik | piernik |
| ppierz, D lp pieprzu | pieprz |
| prababa | prababka |
| pracieść, D lp praćścia (lub praćcia) | dziadek żony |
| praciota, CMs lp praciecie | babka cioteczna, siostra dziadka lub babki |
| praćścia | babka żony |
| pradziad, MsW lp pradziedzie | pradziadek |
| prapociot, MsW lp prapociecie | dziad cioteczny, mąż siostry dziadka lub babki |
| prasnecha | żona wnuka |
| prastryj | dziadek stryjeczny, brat dziadka |
| prastryjna | babka stryjeczna, żona brata dziadka |
| praświekier | dziadek męża |
| praświekrew ż, D lp praświekrwi | babka męża |
| prateść, D lp prateścia lub pratścia | dziadek żony |
| prateścia | babka żony |
| Prawia ż, D lp Prawi | świat nadrzędny, wyraj, siła sprawcza w słow |
| prawnęk | prawnuk |
| prawnęka | prawnuczka |
| prawnuka | prawnuczka |
| prawuj | dziadek wujeczny, brat babki |
| prawujna | babka wujeczna, żona brata babki |
| prazięć | mąż wnuczki |
| pro | dla, za, przez, naprzód |
| proca | praca, trud |
| prok | taran |
| prosień | grudzień |
| prosiniec | grudzień |
| prośba, D lm prosieb | prośba (D lm próśb), proszenie |
| próć, porzę, porze, porzą, pórz, prół, próła, próli, próty, prócie | pruć, rozrywać, drzeć |
| prórew ż, D lp prórwi | wypłuczysko |
| prózny (prózdny), M lm mos próźni, f. kr. próździen | próżny |
| pry | prawi, mówi |
| przać, przeję, przeje, przeją, przej, przał, przali, przanie, przany | kochać |
| prząc, przęgę, przęże, przęgą, przągł, przęgła, przężony, przężenie | zaprzęgać, łączyć konie w zaprzęgu |
| prządli | prządka |
| prządzka | sprzączka, element pasa do spinania |
| przeć, prę, prze, prą, przyj, parł, pierli, party, piercie | przeć |
| przedwieć | dziadek wujeczny, brat babki |
| Przepioruna | żona Pioruna, por |
| przerębia | przerębla |
| przestryj | dziadek stryjeczny, brat dziadka |
| prześlągły | przemoknięty |
| przeżasnąć | zdumieć |
| przód, Ms lp przedzie | przód |
| przód, przode | przed, przede |
| przóz, przoze | przez, przeze |
| przyjać | sprzyjać |
| przyobrześć, przyobrzęcę, przyobrzęce, przyobrzęcz, przyobrzótł, przyobrzotła, przyobrzetli, przyobrzęcony, przyobrzęcenie | zdobyć, zyskać, pozyskać, osiągnąć, nabrać, nabyć, kupić |
| przyobrzotać, przyobrzotam, przyobrzota | zdobywać, zyskiwać, pozyskiwać, osiągać, nabierać, nabywać, kupować |
| przysłop | siodło, przełęcz |
| przyściepny, przyścipny | umiejący się podobać; przychylny, miły, posłuszny |
| psarz | hodowca psów |
| psek, D lp pieska | piesek |
| psiec, D lp pieśca | pies, piesiec |
| pstrew ż, D lp piestrwi | pstrąg |
| pszono, Ms lp pszenie | pszono, ziarno prosa oczyszczone z łuski |
| pta ż, D lm pet | ptak |
| ptach | ptak |
| ptew ż, D lp petwi | ptak |
| pugacz | puchacz |
| pugać | straszyć |
| puhacz | puchacz |
| pustew ż, D lp pustwi | pustynia, pustkowie |
| puść, puchę, pusze, pusz, puchł, puchła, puchli, puszony, puszenie | puchnąć, nabrzmiewać, nadymać, wiać |
| pwać, pwam, pwa, pwają, pwaj, pwał, pwanie | ufać, mieć nadzieję, być przekonanym |
| Radogost | bóg słowiański, syn Swaroga czczony na zachodzie słowiańszczyzny w Radogoszczy (u Thietmara Riedegost), utożsamiany ze Swarożycem, opiekun gości (?) |
| radzi | dla |
| raka | grobowiec; relikwiarz |
| rakiew ż, D lp rakwi | arka, skrzynka, kasetka; trumna |
| rapa | jama, głęboka górska dolina |
| rataj | oracz |
| ratew ż, D lp ratwi | szczur |
| rdry, f.kr. redr | rudy, czerwony |
| rdzieć, rdzieje, rdział | czerwienieć, czerwienić się, być czerwonym |
| reż ż, D lp rży | żyto |
| ręka, MBW lpdw dwie ręce, DMs lpdw dwu ręku, CN lpdw dwoma rękoma, MBW lm trzy ręki, D lm trzech rąk, C lm trzem rękom, N. lm trzemi rękami, Ms lm o trzech rękach | ręka |
| ropa | jama, głęboka górska dolina |
| rost | wzrost |
| rozdziec, rozedźgę, rozedźże, rozedźgą, rozdzież, rozdziegł, rozedźgła, rozedźgli, rozedźżony, rozedźżenie | rozpalić |
| rozrzeszyć | rozgrzeszyć, przebaczyć, uwolnić |
| rozsocha | rozwidlona gałąź, widły |
| roztocz ż, D lp roztoczy | otwarta przestrzeń |
| rozżec, rozeżgę, rozeżże, rozeżgą, rozżeż, rozżegł, rozeżgła, rozeżgli, rozeżżony, rozeżżenie | rozpalić |
| róra | rura |
| róść, rostę, roście, rostą, rościj, rósł, rosła, rośli, rościenie | rosnąć |
| ruja | okres ryków u zwierząt (m.in. jeleni) |
| rujeń | wrzesień, październik |
| rumiany, M lm m-os rumieni | rumiany, ogorzały, czerwony, czerwonawy, różowy |
| rupa | jama, głęboka górska dolina |
| rusy | rdzawy, rudy, jasny, blond, żółtoczerwony, smagły, śniady, ogorzały |
| rybić | łowić ryby |
| rybitwa | połów, łowienie ryb |
| rydło | ryj |
| rydzy | czerwony, rudy |
| rysy | rudy |
| ryży | rudy |
| r|zać, rżę, rże, rżą, rżyj, r|zał, r|zali, r|zany, r|zanie | rżeć |
| rzaz, MsW lp rzezie | cięcie, nacięcie |
| rzazać, rzeżę, rzeże, rzazał, rzazany, rzazanie | rzezać, rżnąć, ciąć, krajać, rzeźbić, ryć, wyrzynać, szlifować |
| rząp, D lp rząpa | kuper, tyłek |
| rzeszoto, Ms lp rzeszecie | sito |
| rzeszyć | wiązać, łączyć |
| rześć, rzadę, rzedzie, rzadą, rzedź, rzadł, rzadła, rzedli, rzedzienie | rzednąć, stawać się rzadkim |
| rzewny, f.kr. rzwien | ryczący |
| rzeźba, D lm rzezieb | cięcie, rzezanie, rzeźbienie, rycie, kamienne lub drewniane dzieło sztuki, kształt |
| rzeżucha | rzeżucha, pieprzyca, rukiew, tasznik, stulisz, pszonak |
| rzuć, rowę, rowie, rową, rów, rówcie, rzuł, rzuty, rzucie | ryczeć |
| rzuć, rzuję, rzuje, rzują, rzuj, rzujcie, rzuł, rzuty, rzucie | ryczeć |
| rzwać, rzewę, rzewie, rzewą, rzew, rzewcie, rzwał, rzwany, rzwanie | ryczeć |
| rzwieć, rzwię, rzwie, rzwią, rzwij, rzwijcie, rzwiał, rzwieli, rzwiany, rzwienie | ryczeć |
| rzyć | tyłek, odbyt |
| rzznąć | rżnąć |
| s, se (+ D lub + N) | 1. z, z powierzchni (czegoś), 2. z (czymś) |
| sakiew | sakwa, torba, worek |
| sam | tu |
| samota | odosobnienie, samotność; bezludzie, pustkowie |
| san | bok, żebro |
| sań (ż) | pełzające zwierzę, smok, gad; płoza |
| sarna, CMs lp siernie | sarna |
| sąbota | sobota |
| sąmnia | wątpliwość, posądzenie, podejrzenie |
| sąmnieć, sąmnię, sąmni, sąmnią, sąmnij, sąmniał, sąmnieli, sąmniany, sąmnienie | wątpić, powątpiewać, mieć wątpliwości |
| sąmnienie | wątpienie; sumienie |
| schludny, f.kr. schludzien | czysty, uporządkowany |
| semnieć, semnię, semni, semnią, semnij, semniał, semnieli, semniany, semnienie | rozstrzygać; semnieć się – wątpić |
| set, sta | plaster miodu lub wosku |
| sędzia m, DCMs lp sędzi, B lp sędzię | sędzia |
| siano, Ms lp sienie | siano |
| siatwa, CMs lp sietwie | sianie, siew, zasiew |
| siąc, sięgę, sięże, sięgą, siąż, siągł, sięgła, sięgli, siężony, siężenie | sięgnąć |
| sieczeń | styczeń |
| sieczeń mały | luty |
| siedm | siedem |
| siejacz | siewca |
| siejba, D lm siejeb | sianie, siew, okres siewu |
| siem | tu |
| siem ż, D lp siemi | dom rodzinny |
| siemia | domownicy, rodzina, swoi, dom |
| sierce | serce |
| sierzga | kolczyk |
| sierzp | sierp |
| sierzpień | lipiec, sierpień |
| siestrzeniec | syn siostry |
| siestrzenica | córka siostry |
| sieść, siędę, siędzie, siędą, siądź, siadł, siadła, siedli, siedzienie | siąść |
| siewierzny, f.kr. siewierzen | północny |
| siewiór, MsW siewierze | północ (strona świata) |
| sijać | jaśnieć |
| siłak | siłacz |
| siodłak | chłop |
| siodło, Ms lp siedle, D lm siódł | sioło, osiedle, wioska, osada, siedlisko |
| siodło, Ms lp siodle, D lm siodeł | siodło |
| sioła, Ms lp siele, D lm siół | siostra matki |
| sioło, Ms lp siele, D lm siół | sioło, podwórze, domostwo, pomieszczenie mieszkalne |
| siostra, Ms lp siestrze | siostra, także kuzynka |
| sjem, D lp sejmu | sejm, zjazd |
| skędól, D lp skędola | wyrób ceramiczny |
| sklądz, D lp sklądza, D lm sklędzy | drobna moneta, grosz, szeląg |
| skok | wyskok; kaskada wodna, próg na rzece, wodospad |
| skolić, skolę, skoli, skolą, skól, skolił, skolony, skolenie | rozszczepiać, rozłupywać |
| skot | bydło |
| skubść | skubać |
| skucić, skucę, skuci | uczynić coś, dokonać, podziałać |
| skuść, skubę, skubie, skubł, skubiony | skubać |
| skut | rąbek, oblamowanie; nogawica |
| skutek | coś zrobionego, rezultat działania |
| skwar, także skwara | upał, gorąco, żar |
| skwarzyć | piec, prażyć |
| skwierczeć | wydawać odgłos jak smażące się skwarki |
| skwrzeć, skwrę, skwrze, skwrzał, skwrzeli, skwarty | topić, roztapiać przez podgrzewanie |
| słądew ż, D lp słądwi | stromy brzeg rzeki |
| słąkiew ż, D lp słąkwi | słonka, bekas |
| słona | szron |
| słop I | wilczy dół, pułapka, siodło, urwisko, przełęcz |
| słop II | fala, kaskada wodna, próg na rzece, wodospad |
| słowo, M lm słowiosa (odm. jak niebo) | słowo |
| słowy | żółtoszary, żółtobiały, szarożółty, brudnożółty, płowy, szaroniebieski |
| słoziona, CMs lp słozienie | śledziona |
| słub | słup |
| słuńce | słońce |
| słuz | śnieg zmarznięty na wierzchu, oblodzenie, wydzielina gruczołów śluzowych, śluz |
| służba, D lm służeb | służba |
| słza, D lm słez | łza |
| smęgły | smagły, śniady, ciemnolicy, ciemny |
| smierzk | zmierzch |
| smokiew ż, D lp smokwi | figa |
| snecha (wcześniej sncha), D lm snech | synowa, żona syna |
| snębić | zaręczać, swatać, żenić |
| sobaka | pies |
| socha | prymitywny pług, wcześniej rozwidlona gałąź, widły |
| sok | potwarca, oszczerca |
| sość, sopę, sopie, sopą, sop, sopcie, sopł, sopli, soście | sapać, ciężko dyszeć |
| spąd, D lp spędu | korzec, naczynie do mierzenia |
| sprządzka | sprzączka (element pasa do spinania) |
| srajca (wcześniej sradźca) | zdrajca |
| sroka, sroczka | koszula, tunika (przypadkowo zbieżne z nazwą ptaka) |
| srzęca | szczęście |
| staciwa lm | podstawa warsztatu tkackiego |
| starczeć | sterczeć, stać na sztorc, stać długo i bezczynnie |
| starczyk | storczyk |
| statczyć | starczyć |
| stba, D lm steb | izba, pokój |
| stbik | żbik |
| steb, D lp stbia | żbik, dziki kot |
| stępa | tłuczek |
| stępor | moździerz |
| stłub | słup, kolumna |
| stługiew ż, D lp stługwi | kulik |
| stłup | słup |
| stojaczek | sierpień, wrzesień |
| stojączeń lub stojęczeń | sierpień, wrzesień |
| strąpacz | luty |
| Strkwa | Skrwa |
| stroża | straż, obowiązek czuwania i ruszania na pomoc |
| stryj | brat ojca |
| stryjna | żona brata ojca |
| strzała, Ms lp strzele | strzała |
| strzelba, D lm strzeleb | strzelanie, strzelanina |
| Strzybóg, D lp Strzyboga | jeden z bogów słowiańskich, łączony z wiatrem |
| studzień | listopad |
| studziony | listopad |
| stydnąć | stygnąć |
| styść, stydę, stydzie, stydą, stydź, stydł, stydzienie | stygnąć |
| sulej | lepiej |
| sulejszy | lepszy |
| sumnienie | wątpienie, sumienie |
| swaćba, D lm swacieb | swadźba, swatanie |
| swak | mąż siostry |
| Swarożyc | syn Swaroga w religii słow., bóg słońca |
| Swaróg, D lp Swaroga | bóg ognia, słońca i światła słonecznego w panteonie słowiańskim, czasem utożsamiany z Piorunem i Białobogiem |
| swarzyć | karcić, upominać |
| swat | ojciec męża córki, później także osoba kojarząca młodych |
| swatew ż, D lp swatwi | matka męża córki |
| swojak | mąż siostry |
| syć ż, D lp syci | sytość, nasycenie |
| synowiec | syn brata dla stryja |
| synowica | córka brata dla stryja |
| szady, M lm m-os. szedzi | siwy, koloru szronu, popielaty, szpakowaty |
| szczebrzuch | gatunek trybuli (Anthriscus); drobny sprzęt domowy, zwłaszcza dawany w wianie; kosztowności; sprzęt kościelny, wojskowy; grot, ostrze strzały lub oszczepu |
| szczeka | szczęka |
| szczelić, szczelę, szczeli, szczelą, szczel, szczelił, szczeliła, szczelili, szczelony, szczelenie | rozrąbywać, rozszczepiać, tworzyć szczelinę |
| szczerdzel m | jaszczur, jaszczurka |
| szczerzy | jaszczur, jaszczurka |
| szczląg | drobna moneta, grosz, szeląg |
| szczleć, szczelę, szczele, szczelą, szczel, szczełł, szczełła, szczełli, szczołty, szczołcie | rozrąbywać, rozszczepiać |
| szczłądź ż, D lp szczłędzi | żołądek (potrawa) |
| szczółw ż, D lp szczółwi | żołądek, wole |
| szczwać, szczuję, szczuje, szczują, szczuj, szczwał, szczwany, szczwanie | szczuć, podjudzać, popędzać, poganiać |
| szedziwy | siwy ze starości, sędziwy |
| szedź ż, D lp szedzi | szadź, siwy nalot na liściach |
| szerść ż, D lp szerści | sierść |
| sześćświętnik | listopad |
| szępa | garść |
| szłom | hełm |
| szmer, D lp szemru | szmer |
| szui | lewy, naganny moralnie |
| szurzy, D lp szurzego | brat żony |
| szurzyna | żona szurzego (brata żony) |
| szwadli | krawcowa, szwaczka |
| szwiec, DB lp szewca | szewc |
| szwiej, DB lp szwieja | szewc |
| ściana, CMs lp ścienie | ściana |
| ściągiew ż, D lp ściągwi | rzemyk do butów |
| ściebłko, D lm śćbłek | 1. rzeczownik ździebełko, małe źdźbło, 2. przysłówek troszeczkę, ździebko. |
| ścież (także: ścieże, ścieżaj) | drąg, wokół którego układa się stóg lub czop, na którym obracają się wrota |
| ścieżka, D lm śćżek | ścieżka |
| śćbło, D lm ściebł | źdźbło |
| śćdza, D lm ściedz | ścieżka |
| śćga, D lm ścieg | ścieżka |
| śćkło, D lm ściekł | szkło |
| śćlądz, D lp śćlądza, D lm śćlędzy | drobna moneta, grosz, szeląg |
| ślad, MsW lp śledzie | ślad |
| ślaz, MsW lp ślezie | ślaz, malwa, także trawieniec (czwarta komora żołądka u przeżuwaczy) |
| śleziona, CMs lp ślezienie | śledziona |
| Ślędza | Ślęża (góra i rzeka na Śląsku) |
| ślęganina | plucha |
| ślęgnąć | przesiąknąć wilgocią, przemoknąć |
| ślęża | mokradło |
| śliwy | śliwkowy, granatowy, niebieski, ciemnoniebieski, fioletowy |
| śliz m, D lp ślizu | śluz, szlam |
| ślizać | gładzić, ślizgać |
| ślizić, śliżę, ślizi, śliżą, śliż, śliził, śliżenie | sączyć z siebie wilgotną, lepką substancję |
| ślizki | śliski |
| śliznąć | stawać się śliskim, wydzielać wilgoć |
| śliź ż, D lp ślizi | śluz, śliski nalot |
| śliż m, D lp śliża | śliz (ryba) |
| śliżeć, śliżeję, śliżeje, śliżeją, śliżej, śliżał, śliżeli, śliżenie | stawać się śliskim, wilgotnym (o słoninie) |
| ślósarz | ślusarz |
| ślubić | złożyć uroczyście przyrzeczenie |
| ślza, D lm ślez | łza |
| ślznąć | wydzielać wilgoć, pokrywać się wilgotną, lepką substancją, stawać się śliskim |
| śmiady, M lm m-os. śmiedzi | śniady, smagły, ciemnobrązowy, brązowy, brunatny |
| śmiercielny, f.kr. śmiercielen | śmiertelny |
| śniadać | zjadać, jeść |
| śnieść, śniem, śnie, śniedzą, śniadł, śniedli, śniedziony, śniedzienie | zjeść |
| śpiech | pośpiech, działanie |
| śpiechem | zaraz |
| śpieć, śpieję, śpieje, śpieją, śpiej, śpiał, śpieli, śpienie | udawać się, dobrze rosnąć, dojrzewać; podążać, rozwijać się; zmierzać; śpieszyć się |
| świb | dereń świdwa |
| świbień | maj |
| świd | dereń świdwa |
| świdew ż, D lp świdwi | dereń świdwa |
| świdwień | maj |
| świekier lub świekr, D lp świekra | ojciec męża |
| świekrew ż, D lp świekrwi | świekra, matka męża |
| świenie | bez, prócz, precz |
| świeni ż | siostra żony |
| śwień | bez, prócz, precz |
| świepiot, Ms lp świepiecie | dziupla dzikich pszczół, barć |
| świer | człowiek dziki, narwany, namiętny, szalony, dzikus, narwaniec, szaleniec |
| świerdzieł, D lp świerdła | świder |
| świerzep | 1. koń, stadnik, ogier, 2. rzepak (Brassica napus) lub rukiewnik wschodni (Bunias orientalis) |
| świerzepa | klacz |
| świerzepy | dziki, dziko rosnący, narwany, namiętny |
| świerzy | dziki, nieujarzmiony, narwany, namiętny |
| świeść ż | siostra żony |
| świeść, świecę, świece, świecz, światł, światła, świetli, świecony, świecenie | świecić |
| świętojański | lipiec |
| Świętowit | naczelny bóg w religii słow., zawiadujący Prawią |
| tagan | patelnia, tygiel |
| tako | tak |
| tamo | tam |
| tarczeć | sterczeć, tkwić, znajdować się w czymś |
| tarkotać | turkotać, terkotać |
| tarn | cierń |
| tarnka, D lm tarnek | ciarka, tarka, owoc tarniny |
| tarpać | terpać, tyrpać, szturchać, potrząsać |
| tczeć, tczę, tczy, tczą, tczyj, tczał, tczała, tczeli, tczony | tkwić |
| tec, tkę, tcze, tką, tczyj, tekł, tkła, tkli, tczony | wkładać, wsuwać, dotykać, popychać, tkać |
| tegdy | wtedy |
| teskny | tęskny, smutny, zaniepokojony |
| teścia | teściowa |
| teść, D lp tścia | teść, ojciec żony |
| teże | też |
| tęten, D lp tętna | tętent |
| tkwieć, tkwię, tkwi, tkwią, tkwij, tkwiał, tkwieli, tkwiany | tkwić |
| tleszcz | leszcz (gatunek ryby) |
| tlec, tłukę, tłucze, tłuką, tłucz, tlekł, tlekła, tlekli, tleczony | tłuc |
| tleć, tleję, tleje, tleją, tlej, tlał, tlała, tleli, tlony | rozpadać się, butwieć, próchnieć; palić się bez płomienia |
| tłacz | niedźwiedź |
| tłak | kłak, włos zwierzęcia |
| trawień | kwiecień, maj |
| trza | trzeba |
| trzeć, trę, trze, trą, trzyj, tarł, cierli, tarty, ciercie | trzeć |
| trzemcha, D lm trzemech | czeremcha; czosnek niedźwiedzi |
| trzep | skorupa, czaszka, czerep |
| trześnia, D lm trzesień | czereśnia |
| trzew, D lp trzewia | trzewik, but |
| trzez | przez |
| trzoda, CMs lp trzedzie, D lm trzód | trzoda, czereda |
| trzon, Ms lp trzenie | trzon, trzonek |
| trzosło, Ms lp trześle, D lm trzósł | kora |
| trzóz | przez |
| trzy, MW m-os. trzej, DMs trzech, B m-os. trzech, C trzem, N. trzemi | trzy |
| Trzygłów, D lp Trzygłowa | naczelny bóg panteonu słow., prabóg i ojciec wszystkich bogów, bóg Prawi, Jawi i Nawi, w innym rozumieniu trójca złożona ze Świętowita, Pioruna lub Swaroga, oraz Wielosa |
| trzysło | błoto |
| trzyzna | igrzyska ku czci zmarłego w religii słow. |
| tska, D lm tesk | tęsknota, smutek, melancholia |
| tsklić (się) | tęsknić, niedomagać, narzekać na dolegliwości |
| tskliwy | ckliwy, skłonny do smutku |
| tskło | tęskno, nudno |
| tsknąć | upadać na duchu, odczuwać nudności |
| tsknić | upadać na duchu, tęsknić, mocno czegoś pragnąć, nudzić się, odczuwać nudności |
| tskny, f.kr. teskn | tęskny |
| tszcza, D lm teszcz | teściowa |
| tścia, D lm teść | teściowa |
| turew ż, D lp turwi | błotnista okolica |
| twardy, M lm m-os. ćwierdzi | twardy |
| tycz ż, D lp tyczy | tyczka |
| tyczeń | styczeń |
| tykiew ż, D lp tykwi | tykwa, dynia |
| tymiano, Ms lp tymienie | bagno, podmokła łąka |
| tyn | płot, ogrodzenie |
| ubiedrze | strome zbocze dołu |
| ubiedzić, ubiedzę, ubiedzi, ubiedzą, ubiedź, ubiedził, ubiedzenie | zmusić |
| ubieżeć, ubieżam, ubieża, ubieżają, ubieżaj, ubieżał, ubieżeli, ubieżanie | uciekać |
| ubieżyć, ubieżę, ubieży, ubieżą, ubież, ubieżył, ubieżenie | uciec (pierwotnie tylko dokonany ubieżeć, ubieżę, ubieże, ubieżał, ubieżeli) |
| ucho, MBW lpdw dwa uszy, DMs lpdw dwu uszu, CN lpdw dwoma uszyma, MBW lm trzy ucha, D lm trzech uch, C lm trzem uchom, N. lm trzemi uchami, Ms lm o trzech uchach | ucho |
| uczęstnik | uczestnik |
| uć, uję, uje, ują, uj, uł, uty, ucie | nosić buty, ubranie |
| udać się | okazać się zgodnym z oczekiwaniem |
| udrać, udram, udra, udrają, udraj, udrał, udrali, udranie | uciec, pobiec, pośpieszyć |
| ugornik | czerwiec |
| um | sprawność umysłu, rozum, zamiar, postanowienie |
| unor | luty |
| unorzyć | utopić |
| unyć, unyję, unyje, unyją, unyj, unył, unycie | stracić nadzieję, zwątpić, zasmucić się, zmarkotnieć, nie zadbać (dk) |
| upwać | ufać |
| urzasnąć | zdumieć, przerazić, wywołać przerażenie |
| usierządz, D lp usierządza, D lm usierzędzy | kolczyk, ozdoba ucha |
| ustark, ustarka | usterka |
| uśrądz, D lp uśrądza, D lm uśrędzy | kolczyk, ozdoba ucha |
| użas | przerażenie, strach, zdumienie, osłupienie |
| użasać | zdumiewać, przerażać, wprawiać w zdumienie |
| użasnąć, użasnę, użaśnie, użasnął lub użasł, użaśnięcie | zdumieć, przerazić, wprawić w zdumienie, wprawić w przestrach, wywołać przerażenie |
| użaść, użasnę, użaśnie, użasł, użaście | zdumieć, przerazić, wprawić w zdumienie, wprawić w przestrach |
| w, we (+ Ms lub + B) | 1. w, wewnątrz, 2. do, do wewnątrz |
| wał | fala, wał wodny; upadek |
| wars | niedźwiedź |
| Warta, CMs lp Wiercie | Warta |
| wartogród, D lp wartogrodu | ogródek |
| watra, D lm watr | ognisko |
| ważać, waża, ważaj, ważał, ważali, ważany | wozić wiele razy |
| wądka, D lp wędek | wędka |
| wągl, D lp węgla | węgiel |
| wąpierz | upiór, wampir |
| wązł, D lp węzła | węzeł |
| we dnie | w dniu |
| Weles | Wielos |
| wełna, CMs lp wilnie | wełna; fala |
| wen | na zewnątrz |
| wet | zapłata, odpłacenie, odwzajemnienie |
| węborek | wiaderko |
| wębór, D lp wębora | wiadro, duże naczynie |
| węć ż, D lp węci | kaczka |
| węda, D lm wąd | wędka |
| węgieł | kąt |
| wętew ż, D lp wętwi | kaczka |
| wętka | kaczka |
| węza, D lm wąz | plaster miodu lub wosku |
| węże n | lina |
| wiadro, Ms lp wiedrze | wiadro |
| wiano, Ms lp wienie | wiano |
| wiąść, więdę, więdzie, więdą, więdź, wiądł, więdła, więdli, więdzienie | więdnąć |
| wiąźć, więzę, więzie, więzą, więź, wiązł, więzła, więźli, więziony, więzienie | wić, splatać; więznąć, utykać, wbijać się |
| wiciądz, D lp wiciądza lub wiciędza, D lm wiciędzy | rycerz, bohater, zwycięzca |
| wicięski | zwycięski |
| widła (lp) | widły |
| wiec | rzecz, coś |
| wiece | wiec, zgromadzenie |
| wiecić | ogłaszać, nazywać, powiedzieć |
| wiedza | 1. wiedza, 2. powieka; brew. |
| wielacza | luty |
| wieliki | wielki |
| wielmi | bardzo |
| Wieles | Wielos |
| Wielos, Ms lp Wielesie | Weles (bohemizm), Wołos (ukrainizm), Wieles (spolszczony bohemizm) |
| wier I | wir |
| wier II | mężczyzna |
| wierzmie | robactwo, szarańcza |
| wierzycielny, f.kr. wierzycielen | wierzytelny |
| wiesiele | wesele |
| wiesioły, MW lm m-os. wiesieli | wesoły |
| wieska, D lm wsek | wioska |
| wieszczba, D lm wieszczeb | wieszczenie, wróżenie, proroctwo, wróżba |
| wieść, wiodę, wiedzie, wiodą, wiedź, wiódł, wiodła, wiedli, wiedzienie | wieść, prowadzić |
| więce | więc |
| więźba, D lm więzieb | wiązanie, więźba, drewniany szkielet dachu |
| wilczy, DCMsW lp wilczy, B lp wilczę, N. lp wilczą, MBW lm wilcze, D lm wilcz (odm. podobna jak gospodyni) | wilczyca, samica wilka |
| winnik | październik |
| winogród, D lp winogrodu | winnica |
| winotok | październik |
| winowiec | październik |
| wiosna, CMs lp wieśnie | wiosna |
| wiotchy, M lm m-os. wiotsi | wiotki |
| wiór, D lp wioru, Ms lp wierze | wiór |
| wiśnia, D lm wisień | wiśnia |
| wlec, wlekę, wlecze, wleką, wlecz, wlekł, wleczony, wleczenie | wlec, ciągnąć |
| Wlos, Ms lp Wlesie | Wielos |
| Włoch | Włoch, Wołoch |
| włodać | władać |
| włodza | władza |
| Włodzisław | Władysław |
| włódew m, D lp włódwia | władyka, władca |
| Włos | |
| włostny, f.kr. włościen | własny |
| Włoszczyzna | Wołoszczyzna |
| włościciel | właściciel |
| włódca | władca |
| włóść, włodę, włodzie, włódł, włodła | władać |
| wnęk | wnuk |
| wnęka | wnuczka |
| wnuka | wnuczka |
| wołchw | czarodziej, szaman w religii słow. |
| Wołos | Wielos |
| woźba ż, D lm wozieb | wożenie, jazda wozem, powożenie, podwózka, zwózka |
| woźba m-os., MW lm woźbowie, D lm woźbów | woźnica, furman |
| wron | kruk |
| wrony | czarny, kary (o maści konia) |
| wróżba, D lm wróżeb | wróżba, wróżenie |
| wrzeciono, Ms lp wrzecienie | wrzeciono |
| wrzeć, wrę, wrze, wrą, wrzyj, warł, warty, warcie | zawierać, kryć, chować |
| wrzeć, wrzę, wrze, wrzą, wrzyj, wrzał, wrzała, wrzeli, wrzenie | wrzeć |
| wrzemię, D lp wrzemienia | czas (płynący) |
| wrzos, Ms lp wrzesie | wrzos |
| wrzód, D lp wrzodu, Ms lp wrzedzie | wrzód, wtórnie też szkoda, ubytek, p |
| współteść | ojciec synowej (żony syna) |
| współteścia | matka synowej (żony syna) |
| wuj | brat matki |
| wujna | żona brata matki |
| wydarzyć się | udać się, powieść się |
| wygartać | wygarniać popiół z paleniska (dk wygarnąć z reg |
| wyląc się, wylęże się | wykluć się z jaja (o pisklęciu), pojawić się (o robactwie) |
| wystatczyć | wystarczyć |
| wyzuć, wyzuję, wyzuje, wyzują, wyzuj, wyzuł, wyzuła, wyzuli, wyzuty, wyzucie | pozbawić kogoś butów, ubrania |
| wzgniecić, wzgniecę, wzgnieci, wzgniecą, wzgnieć, wzgniecił, wzgniecenie | rozpalić, wzniecić |
| wzłakać, wzłaczę, wzłacze, wzłaczą, wzłacz, wzłakał, wzłakanie | zaczynać czuć głód (dk wzłaknąć – poczuć głód) |
| z, ze (+ D) | z, z wnętrza |
| zabagać | rozpalić, rozniecić ogień, zapragnąć |
| zabrzenić | zajść w ciążę |
| zabyć, zabędę, zabędzie, zabądź, zabył, zabyty, zabycie | przestać być, być dawniej, zapomnieć |
| zająk, D lp zająka | zając |
| zaląc się, zalęże się | zostać zapłodnionym (o jaju), pojawić się (o robactwie) |
| zamanąć | nagle machnąć, zamachać |
| zarno, Ms lp ziernie | ziarno |
| zaruj | wrzesień |
| za się | zaś |
| ząbr, D lp zębra | żubr |
| zdaga | zgaga, uczucie pieczenia w przełyku |
| zdbik | żbik |
| zdeb, D lp zdbia | żbik, dziki kot |
| zełwa | siostra męża |
| zełwin | mąż siostry męża |
| zemdzieć, zemdzieje, zemdział | osłabnąć, zmęczyć się |
| zew ż, D lp zwi | ryba |
| zied, D lp źda | palenisko, piec, także mieszkanie, dach |
| zielony, M lm m-os. zieleni | zielony |
| ziemiak | ziomek, mieszkaniec tej samej ziemi |
| ziemek | ziomek, mieszkaniec tej samej ziemi |
| ziercadło | zwierciadło, lustro |
| zierkać | zerkać, spoglądać |
| zierkadło | zwierciadło, lustro |
| zioło, Ms lp ziele, D lp ziół | zioło |
| złew ż, D lp zełwi | siostra męża, także żona brata |
| złoba | złość, zło |
| zmierzk | zmierzch |
| zmuda | marudzenie, ociąganie się, wcześniej zwlekanie, opieszałość, a także maruda, gaduła, pleciuga, obibok |
| zmudny, f.kr. zmudzien | żmudny, wcześniej zwlekający, ociągający się, uciążliwy, nudny, marudny |
| zmyk | człowiek |
| znajć, znajdę, znajdzie, znajdą, znajdź, znaszedł, znaszła, znaszli, znajdziony, znajdzienie ~ znajcie | znaleźć |
| znaleźć, znalazę, znalezie, znalazą, znaleź, znalazł, znalazła, znaleźli, znalezienie, znaleziony | znaleźć |
| znić, znię, zni, znią, znij, znił, zniła, znili, znicie, znity | palić (ogień obrzędowy) |
| znieć, znieję, znieje, znieją, zniej, zniał, zniała, znieli, znienie | tlić się, żarzyć się |
| z nienadzka | znienacka, nieoczekiwanie |
| zok | czerwiec |
| zoła | ług, popiół (używany jako środek piorący) |
| zołwa | siostra męża, zełwa |
| zród, D lp zrodu | miejsce ogrodzone (do suszenia zboża, lnu itd.) |
| zrzasnąć | napełnić lękiem |
| zrześć, zrzęcę, zrzęce, zrzęcz, zrzótł, zrzotła, zrzetli, zrzęcony, zrzęcenie | spotkać |
| zubr | żubr |
| zuć, zuję, zuje, zują, zuj, zuł, zuty, zucie | ściągnąć buty, ubranie |
| zwać, zowę, zowie, zową, zów, zwał, zwany, zwanie | nazywać |
| zwęk | dźwięk |
| zwiad, MsW lp zwiedzie | zwiad |
| zwierciadło, Ms lp zwierciedle | zwierciadło |
| zwon | dzwon |
| zwono | dzwono, płat ryby przeciętej w poprzek |
| zwór | źródło |
| zżasnąć | napełnić lękiem |
| źdać, zidzę, zidzie, zidzą, zidź, źdał, źdany, źdanie | stawiać piec, murować, lepić z gliny |
| źdun | zdun, rzemieślnik stawiający piece |
| ździała, CMs lp ździele | mała miska, talerz, półmisek |
| źleje (źlejo), M lm źlejosa (odm. jak niebo) | duża rzeka, akwen, morze |
| źmień | człowiek |
| źmij | smok |
| źmija | żmija |
| źradło (stpol. źrzadło) | lusterko |
| źreciedlny (źrzeciedlny) | rzetelny, uczciwy, wyraźny, jasny, zrozumiały, przejrzysty |
| źreć, źrę, źry, źrą, źryj, źrał, źreli, źrany, źrenie, stpol. źrz- we wszystkich formach | patrzeć, spoglądać |
| źwiazda, CMs lp źwieździe | gwiazda |
| źwięk | dźwięk |
| źwnieć, źwnię, źwni, źwnią, źwień lub źwnij, źwieńcie lub źwnijcie, źwniał, źwnieli, źwniany, źwnienie | brzmieć, dźwięczeć |
| żachać się | obruszać się, oburzać się |
| żachnąć się | obruszyć się, oburzyć się |
| żardło, Ms lp żerdle | źródło |
| żarnew ż, D lp żarnwi | kamień młyński, żarna |
| żarnów m, D lp żarnowa | kamień młyński, żarna |
| żartwa, CMs lp żertwie | ofiara w religii przedchrześcijańskiej |
| żarzewie | zarzewie, żarzące się węgle służące do rozpalania ognia |
| żasać | straszyć, wprawiać w zdumienie |
| żasić | straszyć, wprawiać w zdumienie |
| żasnąć | przestraszyć, wprawić w zdumienie |
| żąć, żmę, żmie, żmą, żmij, żął, żęła, żęli, żęty, żęcie | łapać oburącz, chwytać, gnieść, cisnąć, uwierać, ściskać, wyżymać |
| żąć, żnę, żnie, żną, żnij, żął, żęła, żęli, żęty, żęcie | ścinać kłosy lub trawę przy pomocy sierpa |
| żec, żgę, żże, żgą, żżyj, żegł, żgła, żgli, żżony, żżenie | palić, piec |
| żeleźce | pręt żelazny; kawałek żelaza; żelazny grot włóczni lub strzały |
| żer, D lp żeru | pożywianie się, picie, przełykanie, biesiada; karma, pokarm, pożywienie; tłuszcz |
| żertwa | ofiara w religii przedchrześcijańskiej |
| żerzec, D lp żerca | kapłan religii przedchrześcijańskiej |
| żerzucha | rzeżucha, pieprzyca, rukiew, tasznik, stulisz, pszonak |
| żętwa | żniwa |
| żgliszcze | zgliszcze, miejsce pożaru, pozostałość po pożarze |
| żledzica | marznący deszcz |
| żlejszy | głębszy |
| żlemia | głębia, głębina |
| żleść, żlodę, żledzie, żlódł, żlodła, żledli, żledzony, żledzenie | zapłacić, zrekompensować stratę |
| żłoki (st. wyższy żlejszy, przysł. żłoko, żlej) | głęboki |
| żłób, D lp żłobu | żłób, żleb, coś wyżłobionego |
| żłódź ż, D lp żłodzi | deszcz ze śniegiem, marznący deszcz |
| żona, Ms lp żenie | żona, kobieta |
| żory, M lm m-os. żerzy | dobry |
| żółcień | październik |
| żółew ż, D lp żółwi | żółw |
| żóraw | żuraw |
| żórawina | żurawina |
| żrebię, D lp żrebięcia, D lm żrebiąt | źrebię |
| żrec, D lp żerca | kapłan religii przedchrześcijańskiej |
| żreć, żrę, żre, żrą, żryj, żarł, żerli, żarty, żercie | połykać, pochłaniać, pożerać, żreć, pić; wielbić, składać ofiarę |
| żródło, Ms lp żredle | źródło |
| życa | nić |