Polskie sybilanty

Część poprzedniaPowrót do pierwszej strony

Terminologia używana w literaturze.

pisownia s z sz ż, rz ś, si ź, zi
wymowa s z ʃ / š ʒ / ž ɕ / ś ʑ / ź
 
1 dental (zębowe) alveolar (dziąsłowe) post-alveolar (zadziąsłowe)
2 syczące (hissing) szumiące (rustling) ciszące (hushing)
3 zębowe dorsalne z wąską szczeliną (dental dorsal with narrow opening) dziąsłowe koronalne z szeroką szczeliną (alveolar coronal with wide opening) zazębowe palatalne (post-dental palatal)
4 dental non-palatal (zębowe niepalatalne) prepalatal non-palatal (przedpalatalne niepalatalne) prepalatal palatal (przedpalatalne palatalne)
5 strident, nondistributed, dental/alveolar, coronal, anterior, nonhigh strident, nondistributed, postalveolar, coronal, nonanterior, nonhigh strident, distributed, alveolo-palatal, coronal, nonanterior, high
6 płaskie, szerokie, przedniojęzykowe (flat, wide, fore-tongued) płaskie, szerokie, apikalne (flat, wide, apical) wysokie, wąskie, przedniojęzykowe (high, narrow, fore-tongued)
7 przedniojęzykowo-zębowe, apikalno-dentalne (apical-dental) przedniojęzykowo-dziąsłowe, predorsalno-alweolarne (praedorsal-alveolar) palatalne właściwe, mediopalatalne (proper palatal, mediopalatal)
8 przedniojęzykowe zębowe (fore-tongued dental) przedniojęzykowe dziąsłowe (fore-tongued alveolar) średniojęzykowe, środkowojęzykowe, środkowojęzykowo- twardopodniebienne (middle-tongued = middle-tongued-duropalatal)
9
10
11
12
13
14

Uwagi:

Rubach (5) porównuje spółgłoski polskie z angielskimi. Angielskie dźwięki określa następująco:

Strutyński (7) określa także następujące alofony polskich sybilantów:

Spółgłoski zazębowe występują np. w wyrazach sinus, zin, spółgłoski zadziąsłowe w wyrazach Sziwa, Żiwago.

Opis artykulacji w pracy Puppela i in. (1)

/s/ i /z/ (str. 149)
„Tarcie ma miejsce w bardzo wąskiej szczelinie utworzonej między krawędzią języka a obszarem zębowo-dziąsłowym. W czasie artykulacji krawędź języka ma wąską bruzdę lub kanał wzdłuż linii środkowej”.

/š/ i /ž/ (str. 157)
„Szczelina utworzona jest przez koniuszek i krawędź języka oraz krawędź dziąseł. W porównaniu z /s/ i /z/, szczelina ta jest nieco bardziej otwarta”.

/ś/ i /ź/ (str. 165)
„Dźwięki te są wytwarzane przy przednim położeniu masy języka. Język jest napięty, wargi rozciągnięte. Powietrze uwalnia się przez bardzo wąski kanał utworzony między obszarem zadziąsłowym a środkową częścią języka”.

Uwaga końcowa:

Główna różnica między /s/ a /š/ polega na szerokości szczeliny artykulacyjnej – /s/ powstaje z udziałem wąskiej szczeliny, /š/ – szerszej. Istnieją też różnice drugorzędne: /s/ jest głównie zębowe, natomiast /š/ głównie dziąsłowe, a zgodnie z terminologią Dłuskiej /s/ jest dorsalne, natomiast /š/ bardziej koronalne (ale nie retrofleksyjne) – można mówić w tym przypadku o łyżeczkowatym kształcie języka. Wiele nowszych źródeł określa /s/ (i /ś/) jako laminalne, /š/ jako apikalne (nie subapikalne). Fonemy te są rozpoznawane dzięki swoim cechom akustycznym (syczące – szumiące), będącym wynikiem stopnia szerokości ich szczelin artykulacyjnych.

Bibliografia:

  1. Puppel S., Nawrocka-Fisiak J., Krassowska H., 1977, A Handbook of Polish Pronunciation, PWN, Warszawa.
  2. Rocławski B., 1986, Zarys fonologii, fonetyki, fonotaktyki i fonostatyki współczesnego języka polskiego, Wydawnictwo Uczelniane UG, Gdańsk.
  3. Dłuska M., 1981, Fonetyka polska, PWN, Warszawa-Kraków.
  4. Majewicz A.F., 1986, A Contrastive Analysis of Japanese and Polish Phonemic and Phonetic Systems, UAM, Poznań.
  5. Rubach J., 1982, Analysis of Phonological Structures, PWN, Warszawa.
  6. Sawicka I., 1988, Fonologia konfrontatywna polsko-serbsko-chorwacka, Ossolineum, Wrocław.
  7. Strutyński J., 2002, Gramatyka polska, wyd. 5., Wydawnictwo Tomasz Strutyński, Kraków.
  8. Szober S., Wieczorkiewicz B., 1948, Krótka gramatyka dla wszystkich, Wydawnictwo S. Arcta, Warszawa.
  9. Szober S., 1962, Gramatyka języka polskiego, PWN, Warszawa.
  10. Klemensiewicz Z., 1981, Podstawowe wiadomości z gramatyki języka polskiego, PWN, Warszawa.
  11. Bąk P., 1984, Gramatyka języka polskiego, WP, Warszawa.
  12. Jaworski M., 1986, Podręczna gramatyka języka polskiego, WSiP, Warszawa.
  13. Bartnicka B., Satkiewicz H., 1998, Gramatyka języka polskiego, WP, Warszawa.
  14. Nagórko A., 2000, Zarys gramatyki polskiej, PWN, Warszawa.


Ciąg dalszy


Strona głównaGramatyka polska

2022-03-14